چکیده:
یکی از شخصیت های بزرگ ادبی – عرفانی که در حیطه نقد و نظریه ادبی نکته ها و گفته های قابل تأمل بسیاری گفته است ؛ عین القضات همدانی است . وی در چهار اثر ممتاز خود نگره های تازه و نادری را در باب نقد و تحلیل و تأویل متن و حقیقت آن مطرح کرده است که از میان آنها می توان به نحوۀ نسبت معنا و لفظ ، شکل اتصالی و انفصالی کلمات در ارتباط با مفهوم و محتوا، نسبت شعر و نثر با ذهنیت و زاویۀ دید خواننده ، بی خویش نویسی و به ویژه سه ساحت کودکی، عاقلی و عاشقی در تحلیل معنا و معنای معنا اشاره کرد که هنوز هم بسیار عمیق و گیراست . هدف این مقاله تحلیل نگره های ادبی عین القضات در پرتو تفسیری هماهنگ از آثار مسلم اوست .
خلاصه ماشینی:
"وی در چهار اثر ممتاز خود نگرههای تازهو نادری را در باب نقد،تحلیل و تأویل متن و حقیقت آن مطرح کرده است که از میان آنهامیتوان به نحوۀ نسبت معنا و لفظ،شکل اتصالی و انفصالی کلمات در ارتباط با مفهوم ومحتوا،نسبت شعر و نثر با ذهنیت و زاویۀ دید خواننده،بیخویشنویسی و به ویژه سه ساحتکودکی،عاقلی و عاشقی در تحلیل معنا و معنای معنا اشاره کرد که هنوز هم بسیار عمیق وگیراست.
هرچند درنوشتههای کسانی چون شیخ شطاح،شیخ اشراق و دیگران رگههایی از طرح مسئلۀتأویل میتوان یافت،آثار آنها بیشتر نوعی متون تأویلی مستقیم است تا طرح و نقدمسئلۀ تأویل؛حال آنکه همۀ آثار عینالقضات تقریبا شرح و بسط مراتب رمزی ومعنایی کلمات انبیاء و اولیاء و گفتهها و نکتههای شاعران و کاتبانی است که امکان تأویل معنایی دارند.
در واقع،درکاین نقطهها و فهم همین حروف منفصل است که موجب تمایزفهمهاست؛زیرا این حروف یا نقطهها را باید در تناسب با کلیت متن و از طریقی صرفاروحی و ذهنی براساس میزان دانش خود معنا کرد؛در حالی که حروف متصل( کلمه)با قالب و معنای خاص و متعارفی که در جایگاه عرفی و زبانی خویشبه دست آوردهاند،در پیمانۀ فهم بیشتر مردمان میآید.
هرچند نهایت معنا و معنای نهایی در حروف یکی حرفی است و بهویژه نقطه یگانۀ آنها(عینالقضات،1377:164/1-166 و 290/2؛تمهیدات،114،116،178 و 165)؛قاضی از این طریق هم دوباره بهتفرد زبانی خاص در بیان معانی میرسد.
4. بیخویشنویسی عینالقضات همدانی دهها بار برای خواننده و شنوندۀ سخنانش سوگند یاد میکند که:«مرا این معانی همه از خود معلوم گردد؛چه هرگز به قلیل و کثیر،این از کس نشنودهامو در هیچ کتابی نخواندهام و هرچه نوشتهام در این مکتوب و دیگر مکتوبها،همه ازذوق نوشتهام."