چکیده:
قهستان در جغرافیای تاریخی ایران هویتی مشخص در پیوند با خراسان بزرگ دارد. این منطقه طی قرنهای سوم و چهارم هجری همزمان با به قدرت رسیدن حکومتهای متقارن، نظیر طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان اهمیت فراوانی داشت و بین این حکومتها یکی پس از دیگری دست به دست میشد. از ویژگیهایی که باعث جذابیت قهستان برای نهضتهای ضد خلافت عباسی شده بود، وجود موقعیتهای جغرافیایی خاص (بین سیستان و خراسان) و گروههای اجتماعی (عیاران، مطوعه و...) و گروههای مذهبی مختلف (مسلمانان، یهودیان، مسیحیان و...) در این منطقه بود.هدف از این مقاله، بررسی جغرافیای تاریخی قهستان و وضعیت سیاسی - اجتماعی و مذهبی آن، همزمان با حکومتهای متقارن است که با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانهای بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"دریافت: 3/6/1390 - پذیرش: 20/10/1390 مقدمه در سده سوم و چهارم هجری که حکومتهایی، نظیر طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان یکی پس از دیگری و طی برههای به صورت متقارن بر بخشهایی از ایران حکومت میکردند، برای حکمرانی بر منطقه شرق کشور به ویژه قهستان که از لحاظ سوقالجیشی بسیار اهمیت داشت، همیشه با همدیگر در حال رقابت بودند.
قهستان در سیر تاریخی خود شاهد چند واقعة مهم تاریخی بوده است که از جمله آنها میتوان به ورود اسلام و بعد از آن حضور خوارج در قرنهای اول هجری، قیام اسماعیلیان نزاری در سدههای میانی و نیز حضور استعمارگران در تاریخ معاصر اشاره کرد.
در متنهای کهن اسلامی، مثل مسالک و الممالک اصطخری 147 و فتوحالبلدان بلاذری 148 این ناحیه با عنوان کلی «قهستان و طبسین» آورده شده که به احتمال زیاد برگرفته از تقسیمات سیاسی منطقه در آن زمان است، زیرا خراج «طبسین» با مناطق همجوار به طور جداگانه، و خراج دیگر نواحی قهستان به صورت مجزا محاسبه شده است، ضمن آنکه هر دو ناحیه از کورههای (نواحی) خراسان بزرگ به شمار آمدهاند.
229 اما برای روشنتر شدن وضعیت اجتماعی و فرهنگی منطقه قهستان باید به ترکیب جمعیتی و نژادی آن نیز توجه داشت که شامل گروههای زیر بود: بومیان منطقه: اطلاعات درباره این گروه، بسیار کم است.
252 بودائیان: اشپولر از وجود این افراد در قهستان سخن به میان آورده و گفته است که آنها ظاهرا اسلام را پذیرفته، اما همچنان بر آیین خود مانده بودند."