چکیده:
در این مقاله، کاربردهای مشترک جفت و یوغ و تلفظهای متعدد و گونهگون آنها را در معانی دو و زوجیت و در حوزه کشاورزی نشان دادهایم. اسناد بسیار از کاربردهای کهن دو واژه و گویشهای کنونی، گواه آن است که این دو واژه در معنای دو و دوگانگی مشترک هستند و گاهی نیز به جای هم به کار میروند. در برخی موارد نیز در حوزه نام گذاریها برای هر دو واژه یک تلفظ رایج است. فرایندهای تحول آوایی آنها نیز گواهی میکند که دارای ریشه واحدی هستند. بر اساس مفهوم مشترک و ریشه واحد جفت و یوغ، یک تصحیف را نیز در چند شعر تصحیح کردهایم.
In this study the common usage of the Persian words "joft" and "yoogh" (mean two or pair in agricultural contexts)، along with their varied pronunciations has been shown. Old documents and dialectal usages of the two words show that both of them signify two or pair، that they have been used interchangeably، and that sometimes both of them have the same pronunciation. Also، the history of their phonological development reveals their common root. Considering the common root and common meaning of the two words، one mistake in writing in several poems has been emended.
خلاصه ماشینی:
پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی(علمی-پژوهشی)دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی-دانشگاه اصفهان دورۀ جدید،شماره 4،(پیاپی 12)زمستان 1390،ص 10-1 ریشهشناسی«یوغ»و«جفت» دکتر تیمور مالمیر* کیده {IBدر این مقاله،کاربردهای مشترک جفت و یوغ و تلفظهای متعدد و گونهگون آنها در معانی دو و زوجیت و در حوزۀکشاورزی نشان دادهایم.
واژههای جفت ویوغ،در اصل از یک ریشه هستند،همچنانکه امروز نیز در برخی گویشهای ایرانی،هر دو واژه بر مفهومی یکسان(*)استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان timoormalmir@gmail.
عدم توجه به ریشۀ این واژه و چگونگی تحول و تبدیل آوایی آن،غیر از سهو در توجیه و تبیین مفهوم ومصداقهای جفت،موجب شده از معنی دقیق واژۀ یوغ یا شکلهای دیگر آن در متون کهن غفلت شود یا در تبیینریشۀ واژه و تعیین معنای متن،ابهام وجود داشته باشد و در برخی موارد با تصحیف ضبط شود.
-3-جفت در معنی یوغ در لغتنامۀ دهخدا علاوه بر معانی رایج جفت،یکی از معانی که برای آن ذکر کرده،همان چیزی است که در موردیوغ نوشته است،بیتی از نظامی نیز به عنوان شاهد آورده شده است:«یکی از ابزارهای گاوآهن که روی گردن گاو قرارگیرد.
همانگونه که در متون فارسی و گویشهای ایرانی معاصر برای تعیین مساحت زمین،واژۀ جفت به کار رفته،در فردگرد 13 وندیداد نیز یوجبصورت اسم مؤنث«یوجیستی»برای تعیین مساحت و تبع آن مقدار مسافت به کار رفته است،دار مستتر آن را برابر با16000 گام دانسته است(همان،1395).
گاو نر از دو تا چهار ساله را نیزجگ (jog) و جنگ گویند(همان،334)در فارسی هروی نیز یوغ را جوغ (jo?g) میگویند و به جای جفت در معنیهمتا و نظیر نیز،جوک (jok) به کار میبرند(آصف فکرت،1376:98 و 299).