چکیده:
مساله ی تعهد در هنر همزمان با پیدایش مکتب هنر برای هنر در قرن نوزدهم دراروپا توسط عده ای از فلاسفه وادبا که طرفدارهنر مفید بودند، مطرح شد و ژان پل سارتر، فیلسوف ونویسنده فرانسوی قرن بیستم، ادبیات متعهد را پایه گذاری نمود. اماآیا می توان تعریف واحدی از ادبیات متعهد ارائه نمود و باتوجه به خاستگاه غربی تعهد در ادبیات آیا می توان شعر حافظ را در قالب شعر متعهد بررسی نمود؟در این مقاله نگارنده می کوشد ضمن خوانش آرای برخی متفکرین به بررسی وجود تعهددرشعر حافظ و هوگو بپردازد. برای نیل به این هدف، نخست ضمن اشاره به تعریف ادبیات و شعر متعهد وسیرتاریخی آن، دیدگاه های اندیشمندان و منتقدین را نسبت به ادبیات متعهد بررسی می کند و سپس در بخش دوم با مطرح نمودن انواع تعهد درشعرحافظ و هوگو تلاش می کند تا شواهدی از این انواع را در آن ها ارائه کند.
خلاصه ماشینی:
"(کسمایی،1349،ص306) با توجه به پیشینه ی ادب وهنرمتعهد می توان اذعان نمود گرچه مفهوم ادبیات وهنر متعهد، مفاهیم نو ظهور در تاریخ ادبیات ایران و جهان می باشند، اما در گذشته نیز نویسنده ی متعهد وجود داشته است، برای مثال، لئوتولستوی، نویسنده بشردوست و اخلاقی- مذهبی قرن نوزدهم روسیه، که در واقع یکی از پیشگامان هنرمتعهداست رسالت و وظیفه هنر را در ترویج تعلیمات دینی و اخلاقی می داند و معتقد است: «غایت هنر، نیل به زیبایی ولذتی که ازادارک آن حاصل می شود، نیست.
حافظ درباره حافظ قرآن بودن خویش می گوید: نـــدیدیم خــوشتـراز شعر توحافظ به قرآنی که اندرسینه داری(حافظ،1379: 359) عشقت رسدبفریاد گر خود بسان حافظ قرآن زبر بخوانی در چارده روایت(همان: 87) در جای دیگر حافظ عرصه اقلیم وجود را جولانگاه تجلیات وعنایات ربانی می بیند، همانگونه که در آیات قرآن آمده است:"تمام آنچه درزمین وآسمان است ،زیرسلطه ی اراده ومشیت خداوند است" وبدین شکل تاثیر خویش راازآیات قرآن می نمایاند: ز چشمت جان نشاید برد کز هر سو که می بینم کمین درگوشه ای کرده است وتیراندرکمان دارد (همان: 105) در خرابات مغان نور خدا می بینم این عجب بین که چه نوری زکجامیبینم (همان: 289) وی مراتب دست یافته خویش راحاصل رازونیازهای شبانه خویش وممارست باقرآن میداند: مروبه خواب که حافظ به بارگاه قبول ز ورد نیم شب و درس صبحگاه رسید (همان:199) حافظا در کنج فقر و خلوت شبهای تار تا بودوردت دعا و درس قرآن غم مخور (همان: 210) با توجه به الهام پذیری حافظ ازقرآن ومعارف توحیدی وتکیه مستقیم اوبر دین، می توان وی را درزمره ی شاعران متعهد دینی قرار داد.
ویکتور هوگو شاعر معترض درباب انسان دوستی وتعهد به جامعه نزدویکتور هوگو، شاعر و رمان نویس پرآوازه ی فرانسه در قرن نوزدهم بسیار سخن گفته شده است،وی «با توجه به اعتقاد راسخی که به رسالت و تعهد شاعر در قبال جامعه خویش داشت، با نشان دادن نا بسامانی های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نظیر جهل و فقرو استبداد،در ایفای این تعهد، تلاش خستگی ناپذیری به عمل می آورد."