چکیده:
پس از وفات پیامبر صلیاللهعلیهوآله ، جانشینی ایشان مهمترین مسألهی مطرح در جامعهی
اسلامی بود. علاوه بر امام علی علیهالسلام ـ به عنوان چهرهی شاخص اهل بیت علیهمالسلام ـ
گروهها و جریانات فکری دیگری مدعی دستیابی به خلافت بودند. آنان به منظور
تحتالشعاع قرار دادن علی علیهالسلام در افکار عمومی، و شکستن انحصار جاذبهی
کاریزمایی او، به معرفی و تقویت نهاد کاریزمایی صحابه برای رقابت با اهلبیت علیهمالسلام ،
در مرجعیت فکری جامعه پرداختند. در بعد فرهنگی از ابزارهایی چون سیاست منع
حدیث، طرح عدالت و صحت اجتهاد صحابه، جعل حدیث و... بهره گرفتند؛ این
جریان طی قرنهای بعدی استمرار یافته، سازماندهی و تقویت شد.
در این مقاله این تلاشها در قالب نظریهی روزمرگی کاریزمای ماکس وبر، مورد
بررسی قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"آن چنان که در ادامهی مقاله خواهد آمد به نظر میرسد این همان جریانی است که پس از رحلت رسول خدا صلیاللهعلیهوآله و البته در کنار استمرار اعتقاد به جانشینی علی علیهالسلام به عنوان خلف منصوب از جانب شخص پیامبر صلیاللهعلیهوآله ـ به اعتقاد شیعه ـ و در رقابت با این باور طراحی شده بود و برای تثبیت مشروعیت خلفاء، پس از ایشان مورد بهرهبرداری قرار گرفت و تلاش نمود موقعیت ویژهی اهلبیت علیهمالسلام را تحتالشعاع قرار دهد و یا حداقل انحصار ارزشی آن را در دید عموم بشکند و این، همان واقعیتی است که وبر تحت عنوان کاریزمایی کردن یک نهاد یا معرفی نهادی کاریزمایی به جای فرد کاریزما، از آن یاد میکند.
40 نکتهی دیگر که توجه به آن سودمند است آنکه، نظریهپردازان حزب حاکم علاوه بر تلاش کوتاه مدت، در جهت انحصارشکنی حجیت اهلبیت علیهمالسلام برای کاهش تأثیر جاذبه و نفوذ آنان در دراز مدت، در صدد ممانعت از انتقال زمینههای ایجاد این مقبولیت، یعنی نصوص منقول از پیامبر صلیاللهعلیهوآله برآمدند و با وجود آنکه خود، عامل اشاعه و ترویج اخبار واحدی نظیر، الائمة من قریش؛ یا نحن معاشرالانبیاء لا نورث بودند که در جهت دستیابی آنان به اهداف سیاسی ـ اجتماعی و اقتصادیشان مفید مینمود، با توجیهاتی سطحی مانع اشاعه، ثبت و کتابت احادیث پیامبر صلیاللهعلیهوآله شدند و با اعمال سیاست منع کتابت حدیث، تلاش کردند آن بخش از سخنان پیامبر صلیاللهعلیهوآله را که برای استقرار حاکمیت یا تثبیت موقعیت و وجههی دینی و سیاسی آنها مضر بود از اسناد مکتوب، حذف و طبعا در درازمدت از اذهان مردم محو کنند."