چکیده:
ابزار و شیوههای لازم برای مکاتبات و کاربرد نشانهای خاص برای تأیید و اثبات
رسمیت آن از سوی حکمرانان، از ارکان تشکیلات اداری در دورههای مختلف
تاریخی بوده است. به همین سبب، از زمان ظهور اسلام، به این موضوعات توجه
خاصی معطوف گردید، به طوری که پیامبر(ص) در مکاتبههای خویش با سران
دولتها و امپراطوران آن دوره، ظاهرا با استفاده از خاتم به عنوان مهر، آن مرقومهها را
رسمیت بخشیدند. با گذشت زمان، در دورههای مختلف تاریخی، شیوه نگارش و
چگونگی انجام یافتن مکاتبهها و مراسلههای اداری دست خوش تغییراتی شده است.
این مقاله، در صدد است تا ضمن ریشهیابی عنوانها و اصطلاحهایی، چون تمغا، طغرا
و یرلیغ، سیر تاریخی و تحولات حاصله در آنها در نظام اداری دوره اسلامی را بررسی
نماید.
خلاصه ماشینی:
"در برخی موارد نیز در تشکیلات اداری و سیاسی دوره قراخانیان به منزله امضاء بوده و بعدها از سوی پادشاهان و حکمرانان غزنوی، سلجوقی، خوارزمشاهی، افشاریه، ممالک مصر و عثمانیان به کار گرفته شده و مسئول طغرا اغلب عنوان طغرائی داشته است.
41 همان طوری که اشاره شد، علاوه بر اشاراتی که محمود کاشغری در اواسط قرن پنجم هجری درباره یرلیغ دارد، این اصطلاح، در تشکیلات اداری دوره مغولان، بیش از سایر دورانهای تاریخی دارای کاربرد لازم بوده است و برای همین، اطلاعات کافی درباره این واژه را میبایست از نوشتههای تاریخی این عصر به دست آورد.
به طوری که در اوایل این عصر، یعنی دوره چنگیز (624 ـ 603ه ) آن گاه که خان مغول به در شهری میرسید و مردم را به ایلی میخواند، اگر بزرگان شهر با هدایا و پیشکش یا به اصطلاح مغول، «با ترغو» به استقبال او میآمدند و علوفه و خراج مورد نیاز لشکر را میدادند، چنگیز، متعرض شهر ایشان نمیشد و از خود، باسقاق؛ یعنی شحنه و حاکمی بر آن میگماشت و فرمانی به نام یرلیغ به امیر شهر ایل شده میداد تا دیگر کسی متعرض او نشود و این یرلیغها حاوی تمغا، یعنی مهر خان بود با مرکب سیاه یا آب طلا و کسی که مأمور مهر کردن یرلیغها بود، تمغاچی نام داشت.
مصاحب، پیشین، ج 1، ص 671؛ دایرة المعارف اسلام (انگلیسی)، پیشین؛ اسکندر بیگ ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، (تهران، امیرکبیر، 1382ش)، ج 1، ص 123؛ احمد بن علی مقریزی، السلوک لمعرفة دول الملوک، (المکتبة التراثیه، بیتا) سایت، www."