چکیده:
از پیشینهی آثار مکتوب به گویش گیلکی، چندان اطلاع دقیقی در دست نیست. بیشتر آثار گیلکی از دورهی مشروطه به بعد نوشته شده است. گویا دانشمندان زیادی در قرون سوم و چهارم هجری به زبان های گیلکی و طبری بر قرآن تفاسیری نوشتهاند. در عهد دیالمه نیز نثر دیلمی متداول بود و قدیمیترین شاعران گیلکی زبان در عهد آلبویه بودهاند. پیر شرفشاه دولائی، قاسم انوار، قدیمیترین شاعرانی هستند که به گویش گیلکی شعر سرودهاند.پیر شرفشاه دولائی از شاعران قرن هشتم هجری است که در گیلان میزیست. وی دیوانی دارد شامل 769 دوبیتی که تمام آن را به گویش گیلکی سروده است. در باب زندگی و احوال او مطالب مستندی وجود ندارد و زندگی او با افسانهها آمیخته شده است.دیوان او تا کنون سه بار تصحیح و منتشر شده است. اشعار او آمیخته با مفاهیم و الفاظ عارفانه است که البته میتوان مفهوم عاشقانه نیز بر آن حمل کرد. ماجرای عشق پیر شرفشاه به خوری سو، خواهر امیره ساسان گسکری در بین مردم شهرت فراوانی دارد.در این مقاله نخست معرفی مختصری از پیشینهی ادبیات گیلکی ارائه گردیده و سپس به بررسی احوال شاعر پرداخته شده است.در بخش دیگر این نوشتار، مفاهیم و مضامین اصلی و اندیشههای شاعر در دیوان او در 30 محور ارائه شده است
خلاصه ماشینی:
"«اگر شرفشاه دولائی معاصر امیره ساسان گسکری بوده است، و اگر در تاریخ گیلان دو نفر به نام امیره ساسان گسکری وجود داشت که یکی در اواخر قرن هشتم و دیگری در اواخر قرن دهم میزیست، با توجه به این که در اواخر قرن دهم مرقد غفران دستگاه پیر شرفشاه گسکر محلالتجا بوده است و چون دیدیم که شرفشاه قرن ششم و هفتم جناتالجنان نیز تبریزی بود و دولائی نبوده است، پس باید نتیجه گرفت که پیر شرفشاه دولائی در قرن هشتم میزیست، مگر آن که تاریخ غیر متیقن 577 را به روایت درن به نقل از سنگ قبر مفقود شده شرفشاه بپذیریم و او را از قرن ششم بدانیم.
بیم از آخرت(ش 702) گیلکی: یا مردمان بتی سی خشما خوائی m a xovaaee Ŝ yaa mordumaan ba tosi x به گناه فا منهی یکین بائی be gonaah faama noh I yekin paaee آن روج سوال به چند هیبت به سرآئی aan ruj o soaal bo Čond heybot bo soraaee چه سویه ترا تی دا و دوها وائی؟(ش 702) e suyo tora ti daa o duhaa vaaee Č برگردان: ای مردم از خشم خدا بترسید با گناه گامی پیش نگذارید آن روز سؤال که با همه هیبت خود فرا رسد داد و دعایتان که در اید چه سودی دارد؟ نتیجه گیری پیر شرفشاه دولائی از شاعران قرن هشتم هجری است که در گیلان میزیست و دیوانی دارد شامل 769 دوبیتی که تمام آن را به گویش گیلکی سروده است."