خلاصه ماشینی:
"ظاهرا اتهام روس پرستی میرزا سعید خان مؤتمن الملک به نامهء مفصلی مربوط میشود که به ناصر الدین شاه نوشته و در آن از احداث خط تلگراف انگلیسیها از راه ایران به هند انتقاد کرده است:«آیا از این مراودات قدیمه عادیه[با دولت انگلیس] طرفی بسته شده است که بنا به تجربههای سابقه که حاصل فرمودهاند خاطر مبارک شایق شده باشد که ربط جدیدی هم با این طایفه انداخته شود؟» نشدهء دوران قاجار»که با اشتراک خانم هما ناطق نوشته این مدعیات را از سر میگیرد که: «اندیشهء اصلاح چنان باب روز گشته7دست کم در دستگاه دولت رخنه یافته بود که حتی میرزا سعید خان اشلقی انصاری دم از قانون خواهی میزد.
اما راقم این سطور گذشته از موارد فوق نکات مثبت و قابل بازگویی دیگری در رسالهء موصوف میرزا سعید خان میشناسد که تکرار چند باب از «باید اسبابی در دولت فراهم آورد و ترویجی از علوم نمود که متدرجا مدارس متعدد علمیه در مملکت بکمال نظم و درستی برقرار شود و اشخاص لایق با علم از هر طبقه در آن مدارس تربیت شوند و بعد از امتحان درجهء علوم آنها هر یک را در سر شغل و منصبی از مشاغل و مناصب دولتی بگذارند بطوری که جمیع دارندگان مناصب دیوانی از ارباب علم و تربیت یافتگان مملکت باشند.
» 19-و باز باید گفت که مرحوم مؤتمن الملک بعد از امیر کبیر از نخستین کسانی بود که تربیت نیروی متخصص و رواج علم و تخصص را راهگشای مسایل ایران آن روزگار میدانست: «حالا برای اجرای مقاصد دولت علیه اشخاصی که علم و اطلاع بر لوازم آن داشته باشند موجود نیستند،مگر معدود و قلیلی که در این دورهء سلطنت روزافزون به قدر مقدور در داخل و خارج تربیت شدهاند،و این معدود قلیل کفایت بر کفالت اقسام عدیدهای از امور و مشاغل عمده و غیره عمدهء دولتی ندارند."