چکیده:
در تفکر فلسفی اسلامی، انسان جایگاه ویژهای دارد. ازآنجاکه تفکر صدرایی، حاصل یگانگی فلسفه، عرفان ـ بهویژه اندیشههای ابنعربی ـ و وحی و روایات معصومین میباشد، به جایگاه انسان در نظام آفرینش از ابعاد مختلف توجه شده است. در اندیشه صدرا، انسان در قوس صعودی هستی و بعد از ایجاد عوالم نباتی و حیوانی پا به عرصه وجود میگذارد و علاوه بر داشتن ویژگیهای این عوالم، از مراتب بالاتر هستی نیز بهرهمند است. به همین دلیل میتوان انسان را خلاصه عوالم وجود نامید. در این صورت، انسان تجلی کلیه اسمای خداوند خوانده میشود و درنتیجه، انسان کامل، مظهر اعلا و اشرف تمام صفات خداوند است.
خلاصه ماشینی:
"عقل2مرتبهای از هستی و مجرد از ماده و بعد است که از این موجود اول،سایر مراتب وجود در قوس نزول موجود میشوند: برای صادر اول،وحدت بالذاتی از آن جهت که از واجب صادر شده،وجود دارد و صادر اول به دلیل دوری از مبدأ،حد و ماهیت پیدا میکند...
اگر به مراتب هستی ملا صدرا توجه کنیم،روشن میشود که ایمان و تقوا، انسان را از حیطه محسوسات بالا میبرد در نتیجه به جهان عقل و نفس که نورانیت بیشتری دارند،میرساند و اعمال بد نیز انسان را به جهان محسوس مقید میکنند که از جهت وجودی در رتبه پائینتر و به نسبت عوالم دیگر،تاریکتر است.
1 (صدر الدین شیرازی،1981:180) ملا صدرا بر این باور است که هیولا با پذیرش صور از واهب الصور دائما خود را کامل میکند تا به مراتب بالاتر دست یابد.
بنابراین انسان کامل نزد ملا صدرا کسی است که توانسته باشد به کمالات هر دو عقل نظری و عملی رسیده باشد و در غیر این صورت، انسان در کمال انسانی خود ناکام خواهد بود.
(صدر الدین شیرازی،1377:119) بنابراین اگر موجودات این جهان،تجلیات صفات متعدد خداوند باشند،انسان موجودی است که همگی صفات موجودات دیگر را در خود جمع نموده،در مرتبه بالاتری مجموع همه آن صفات را دارد؛اما آن انسانی که توانسته باشد به نهایت درجات عقلی (1)."