چکیده:
مقالهی حاضر نگاه و رویکردی بیرونی (معرفت درجهی دوم) بر پدیدهی تاریخی عاشورا دارد. ابتدا مقدمهای کوتاه در بیان مفهوم تبیین تاریخی و انواع آن (قانونمند، عقلانی و روایی) ذکر میشود و در ادامه به پیشینهی تبیین تاریخی پدیده عاشورا نظر دارد و با گزینش متونی تحلیلی در حوزهی تاریخنگاری پدیدهی عاشورا، آنها را از لحاظ تبیینهای قانونمند، عقلانی و روایی مورد ارزیابی وبررسی قرار داده، به شواهد و مصادیقی از انواع تبیینهای به کار رفته در آنها اشاره میکند و در پایان به ضرورت توجه جدی مورخان فعلی به کاربرد تبیینهای تاریخی در تحلیل پدیدههای تاریخی خصوصا تاریخ عاشورا تأکید دارد
خلاصه ماشینی:
"سکوت شهرهای بزرگ اسلامی (چون: مکه، مدینه، دمشق و بصره) در قبال حادثهی کربلا، تحلیل چگونگی ابلاغ بیعت یزید به امام حسین(ع)، رفتار دوگانهی کوفیان در قبال دعوت از امام، چگونگی ورود مسلم به کوفه و تحلیل حضور او با وضعیت داخلی کوفه، برخورد امام با حر بن یزید و فعل و انفعالات ناشی از آن، تحلیل موقعیت مذهبی و سیاسی دمشق و دهها مورد دیگر که مؤلف در تمامی اینها به تبیین کنشها و واکنشها، اعمال کارگزاران تاریخی، توجه به خواستهها، انگیزهها و معیارها پرداخته و ساختار تبیین عقلانی را در آنها رعایت کرده است.
(ص 238)ج) تحلیل موضع سیاسی امام در قبال طرح تاکتیکی یزید (بیعت)، اقدام امام در مقابل این واکنش علیه کنش اسلامی، تدبیر سیاسی امام حسین(ع)، استراتژی امام در مورد قدرت نظامی، آگاهی کامل از وسعت ماهیت وحشیانهی نیروهای ارتجاعی، پاسخ امام به افراد خیرخواه و تشریح حرکت حماسی ایشان، نمونهها و شواهد دیگری از تبیین عقلانی مؤلف است که با رعایت قواعد و شاخصههای تبیین عقلانی تاریخی، یعنی توجه به بیان انگیزهها، اهداف، تمایلات، گرایشهای عمومی در رفتار و اعمال کارگزاران صورت گرفته است.
کتاب شهید جاویدشهید جاوید تألیف صالحی نجفآبادی یکی از متون تحلیلی در زمینهی تاریخنگاری حوزهی اسلام است که شاخص عمده و محوری آن از لحاظ سبک و متد نگارش، تبیین عقلانی است و به طور کلی میتوان خطوط محوری آن را به صورت ذیل بیان کرد:الف) روش آن تحلیلی است و در تفسیر و تحلیل پدیدهی تاریخی عاشورا تکیه بر تبیینهای عقلانی دارد که شواهدی از آن در ذیل ملاحظه خواهد شد."