چکیده:
طرح مساله: جمعیّت شهری استان سیستان و بلوچستان در دو دهه اخیر به دلایلی از قبیل مهاجرتهای روستایی ـ شهری و تبدیل برخی از روستاها به مراکز شهری دچار تغییر و تحولات شدیدی شده است. هدف پژوهش، بررسی عدم تعادل در سلسله مراتب شهری استان، علل رشد سریع جمعیّت برخی از شهرهای آن و مشکلات ناشی از گسستگی در نظام سلسله مراتبی شهرها است. روش: این پژوهش به روش «اسنادی، توصیفی و تحلیلی» انجام شده است. یافتهها: یافتههای پژوهش نشان میدهد سلسله مراتب شهری استان سیستان و بلوچستان بسیار نامتعادل و از نوع نخستشهری است. علاوه بر این، طی سالهای اخیر (85 -1365) عدم تعادل و ناموزونی در سلسله مراتب شهری استان بیشتر شده است. نتایج: اختلاف بسیار زیاد شهرهای استان با نخستشهر منطقه و افزایش شهرهای کوچک از دهه 75 -1365 موجب عدم تعادل و فاصله نسبتا زیاد شهرها از حد تعادل شده است. در صورت عدم توجه به شهرهای کوچک سلسله مراتب شهری استان به حالت بحرانی سوق پیدا خواهد کرد. توجه به شهرهای کوچک و متوسط و گسیل سرمایهها، امکانات و خدمات به سمت این شهرها، در بلند مدت میتواند موجب کاهش عدم تعادل منطقهای شده و سلسله مراتب شهری استان را به سمت «تعادل» هدایت نماید.
خلاصه ماشینی:
"توجه به شهرهای کوچک و متوسط و گسیلسرمایهها،امکانات و خدمات به سمت این شهرها،در بلند مدت میتواند موجب کاهشعدم تعادل منطقهای شده و سلسله مراتب شهری استان را به سمت«تعادل»هدایت نماید.
استان سیستان و بلوچستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و دراین استان شهر زاهدان به عنوان نخستشهر منطقهای و انبوهی از شهرهای کوچک که درسطوح پایین سلسله مراتب شهری قرار میگیرند،موجب عدم تعادل و توزیع نامتوازنجمعیت در سطح منطقه شده است.
در این استان شهر زاهدان به دلیلسیاست تمرکز در مرکز استان به عنوان یک شهر برتر،نفوذ و تسلط خود را از سال 1335تا 1385 حفظ نموده است؛به گونهای که طی سالهای مذکور جمعیت زاهدان از مجموعجمعیت سایر شهرهای استان بیشتر بوده و با تمرکز امکانات تخصصی،اقتصادی و سیاسینظام شهری و منطقهای را تحت الشعاع خود قرار داده است.
پژوهش حاضر که برمبنای مؤلفۀ جمعیت انجام شده،سعی دارد تا توزیع جمعیتشهرهای استان سیستان و بلوچستان،تعیین جایگاه و طبقات جمعیتی،الگوی نخستشهری،تعیین عدم تعادل بین جمعیت و مراکز شهری منطقه و سنجش میزان نابرابری شهرها را بااتکاء به مدلهای رتبه-اندازه زیپف،حد اختلاف طبقهای و منحنی لورنز بررسی و تحلیلنماید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود)مدل رتبه-اندازه از نظر سنجش شکاف جمعیتی شهرهای استان قابل اهمیت است،ولیاین مدل کارآیی لازم را در تعادل بخشی به شبکۀ شهری کشورهای جهان سوم و مناطقیمانند استان سیستان و بلوچستان که از تنگناهای محیطی شدیدی برخوردار هستند،ندارد؛درنتیجه،منطبق نمودن سلسله مراتب شهری استان با مدل مذکور با احتیاط امکانپذیر است."