چکیده:
رودخانه ها تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند ویژگی های زمین شناسی، هیدرولوژیکی، ژئومورفولوژیکی و نحوه بهره برداری از آنها در معرض تغییر و تحول می باشند. دراین مطالعه، عوامل موثر در ناپایداری و فرسایش کناری رودخانه هررود در استان لرستان مورد مطالعه قرارگرفته است. عکس های هوایی سال 1334 و تصویر ماهواره ای IRS سال 1386 ابزار مقایسه زمانی تغییرات بوده اند. مسیر رودخانه در محیط نرم افزاری دیجیتایز شده و پارامترهای هندسی مورد نیاز برای نشان دادن تغییرات مورفولوژی رودخانه ترسیم، اندازه گیری و محاسبه شده است. همچنین نمونه رسوباتی که از مسیر رودخانه برداشت شده است در آزمایشگاه دانه سنجی شده و پس از تطبیق با نقشه زمین شناسی مسیر رودخانه، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. با توجه به عوامل هیدرولوژیکی موثر در تغییرات و وجوه اشتراک هندسی، مسیر رود خانه به 3 بازه معین تقسیم گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل پارامترهای موثر نشان می دهد که علی رغم کاهش قطر ذرات و افزایش دبی و رسوب از بازه 1 به طرف بازه 3، بیشترین تغییرات در بازه اول رخ داده است.کمترین تغییرات در بازه سوم و بالاخره در بازه دوم نیز تغییرات، بیشتر از بازه سوم و کمتر از بازه اول می باشد. بر این اساس، نتایج کلی نشان می دهد که بر خلاف معمول، تغییرات مورفولوژی و فرسایش کناری رودخانه مورد مطالعه از بالادست به طرف پایین دست کاهش یافته است. همچنین یافته ها نیز نشان داد که ساختمان زمین شناسی و لیتولوژی بستر و کناره رودخانه، مهمترین عوامل تغییر پایداری بستر به شمار می روند.
خلاصه ماشینی:
"###############18############### جدول 2- بررسی ارتباط بین تغییرات مورفولوژی رودخانه و نوع سازندهای بستر و کناره رودخانه هررود موقعیت مقطع میانگین تغییرات عرض(متر) رودخانه بین سالهای میزان تغییرات (متر) نوع تغییرات رخ داده بین سالهای جنس مواد بستر و کنارهها 1334 1386 از 1334 تا 1386 جابجایی محور رودخانه بین سالهای 1334 و1386 بستر کنارهها رخساره کله جوب تادهنو 44 81 37 کناره شمالی کناره جنوبی آبرفت شیل،کنگلومرا، ماسه سنگ آواری دهنو تا چهار راز باشی 7/31 52 2/20 کناره شمالی چپ و در انتها بدون تغییر آبرفت آهک شیل،ماسه سنگ،کنگلومرا آتشفشانی-آواری و غیر آواری دگرگونی منطقهای چهار رازباشی تا ایوان در 28 29 1 بدون جابجایی بدون جابجایی آبرفت کنگلومرا،ماسه سنگ آتشفشانی،آواری، غیر آواری / شکل 5- زمین شناسی مسیر رودخانه در موقعیت بازههای مورد مطالعه ###############19############### دادههای جدول 2 و مقاومت نسبی و مقایسه ای سازندهای زمین شناسی (شکل 5 ) نشان می دهند که بین فرسایش کناری رودخانه و ویژگیهای مذکور رابطۀ مستقیم وجود دارد.
بررسی جنس سازندها و رسوبات مسیر رودخانه نیز بیانگر این نکته است که به علت سست و فرسایش پذیر بودن سازندهایی مانند رسوبات آبرفتی، شیل، مارن و کنگلومرای سخت نشده، فرسایش کناری و تغییر مورفولوژی در بازه 1 بیشتر از دو بازه دیگر می باشد به طوری که عرض بستر در بازه زمانی مورد مطالعه حدودا دو برابر شده است.
بررسی پارامترهای هیدرولوژیکی مانند دبی آب و دبی رسوب نشان می دهد که بین این پارامترها و فرسایش کناری رودخانه هررود رابطۀ مستقیم وجود ندارد، به طوری که با افزایش دبی آب و دبی رسوب از بازه 1 به طرف بازه 3، میزان فرسایش کناری و تغییرات مورفولوژی در این راستا کاهش می یابد، در حالی که این نسبت باید به صورت معکوس باشد."