چکیده:
مطالعات ارزیابی و پایش بیابانزایی بر روی دادهها و شاخصهای درست و دقیق به منظور تعیین شاخصهای بیابانزایی برای بکارگیری در برنامههای کاهش و جلوگیری از فرایند بیابانزایی متمرکز شده است. آنچه در ارزیابی بیابانزایی مهم به نظر میرسد امتیازدهی برای اولویتبندی و رتبهبندی شاخصهای بیابانزایی به گونهای است که در برنامههای کاهش اثرات این فرایند، قابل استناد باشد. هدف رتبهبندی، ترتیببندی، آرایش دادهها و دادن امتیاز به شاخصهاست. در بسیاری از موارد در رتبهبندی شاخصها، ابهام و عدم اطمینان وجود دارد. در این پژوهش با کمک تئوری فازی و تلفیق آن با روشهای تصمیمگیری چند شاخصه به تعیین سامانه شاخص بیابانزایی به منظور مدیریت ریسک این پدیده پرداخته شده است. در ابتدا شاخصهای موثر در بیابانزایی شناسایی و به وسیله گروه خبرگان ارزیابی و اهمیت هر شاخص تعیین گردید. در نهایت، با تلفیق فازی و روش تاپسیس در قالب مجموعه مثلثی فازی، شاخصها رتبهبندی و سامانه شاخصهای بیابانزایی برای مدیریت ریسک تعیین شد. نتایج پژوهش نشان میدهد که شاخصهای مربوط به پوشش گیاهی و شاخصهای فشار، اهمیت بالا در بیابانی شدن دارند. بنابراین، در مدیریت ریسک بیابانزایی نقش مهمتری نیز دارند. همچنین ارزیابیها موید توان بالای تلفیق فازی و روش تاپسیس در کاهش ابهام است. لازم به ذکر است این پژوهش در قالب پروژه DesertWatch و انتخاب شاخصها بر اساس DPSIR بوده است.
خلاصه ماشینی:
"جدول 3- شاخصهای (Alternatives) رتبهبندی شده به ترتیب جدول 2 (شاخصهای DesertWatch در سه کشور اجرا شده) کاهش در تعداد گونههای گیاهی (A1) شاخصهای تخریب خاک و پوشش گیاهی (شاخصهای وضعیت و اثر) تغییر در ترکیب نوع گونههای گیاهی خاص منطقه (A2) کاهش درصد تاج پوشش گیاهی (کانوپی) (A3) فرسایش آبی (A4) فرسایش بادی (A5) شوریزایی و برداشت بیش از حد آبهای زیرزمینی (A6) سخت شدن خاک (A7) کاهش مواد آلی و تنوع زیستی خاک (A8) افت گونههای گیاهی ارزشمند و جایگزینی با گونههای کم ارزشتر (A9) شاخصهای چرای بیرویه و نابودی جنگلها (شاخصهای فشار و پیشبرنده) کاهش تراکم گیاهی (A10) سله بستن خاک (A11) افت حاصلخیزی خاک (A12) توسعه اراضی زیر کشت (A13) تهیه چوب برای سوخت (A14) قطع و نابودی درختان (A15) آتشسوزی (A16) رهاسازی مزارع و زمین (A17) شاخصهای جمعیتی و انسانی (شاخصهای پیشبرنده) تقاضا برای تولید بیشتر (A18) تغییرات در کاربری اراضی (A19) مهاجرت (A20) صنعتی شدن (A21) افزایش بازارهای تجاری (A22) فشار جمعیت (A23) افزایش پوشش گیاهی (A24) شاخصهای حفاظتی (شاخصهای واکنش و پاسخ) اصلاح سیستم آبیاری (A25) افزایش پوشش جنگلی و نهال کاری (A26) مدیریت رواناب (A27) اصلاح خاک (A28) مدیریت چرا برای کاهش تخریب اکوسیستم (A29) جدول 4- دامنه اهمیت و برتری برای شاخصهای مطالعاتی نقش و برتری معیار دامنه اهمیت 5-1 اهمیت بسیار ناچیز (شاخص نقشی در پایش بیابانزایی ندارد) ١ اهمیت کم ٢ اهمیت و نقش متوسط ٣ اهمیت و نقش زیاد ٤ اهمیت خیلی زیاد ٥ و برای امتیازات مقیاس، به این صورت که ارزش ٢ برای زمانیکه شاخصها به طور مناسب و خوبی با نیازهای مقیاس ملی در ارتباطند."