چکیده:
رودخانه به عنوان سیستمی پویا، مکان و خصوصیات مورفولوژیکی خود را همواره بر حسب زمان، عوامل ژئومورفیک، زمین شناختی، هیدرولوژیکی و گاه در اثر دخالت بشر تغییر می دهد. رودخانه قزل اوزن یکی از مهمترین رودخانه های ایران است که شکل گیری هندسه بستر در بازه های مختلف با یکدیگر تفاوت فاحشی دارد. این رودخانه تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر زمین شناسی منطقه، خصوصیات تشکیلات آبرفتی، مشخصات هیدرولوژیکی حوضه بالادست آن، سازه های موجود در آن و شرایط هیدرولیکی جریان، دارای رفتار مورفولوژیکی پویایی است. هدف این مقاله بررسی نقش عوامل ژئومورفیک و زمین شناختی بر شکل هندسه رودخانه و نشان دادن علت خمیدگی بستر در بازه دشتی و بازه کوهستانی است . از معیارهای نسبت پهنا به عمق، ضریب بریدگی، شیب طولی، توان رود، ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی پیچان ها، شکل پلان و لیتولوژی بستر رودخانه برای بررسی شکل هندسی رودخانه استفاده شده است. جهت تعیین کمی پارامترهای فوق از تصاویر ماهواره ای لندست 7 سنجنده ETM+ ، نقشه های توپوگرافی (1:25000)، مقاطع عرضی برداشت شده در طول مسیر رودخانه و حاشیه آنها، نیمرخ طولی رودخانه مستخرج از مدل رقومی ارتفاعی ( DEM ) استفاده شد. نتیجه این تحقیق نشان داد که طول زیاد رودخانه و عبور از تشکیلات مارنی و فرسایش پذیر، باعث شده که هندسه رودخانه در بازه دشتی شدیدا تحت تاثیر لیتولوژی بستر شکل بگیرد و فرسایش کناری و توان رودخانه نقش عمده در پیچان رودی رودخانه داشته باشد. در بازه کوهستانی مسائل زمین ساختی حائز اهمیت است و هندسه بستر تحت تاثیر پارامترهای زمین ساختی از قبل طراحی شده است و الگوی مسیر رودخانه از این عوامل تبعیت می کند.
خلاصه ماشینی:
نتیجه این تحقیق نشان داد که طول زیاد رودخانه و عبور از تشکیلات مارنی و فرسایش پذیر، باعث شده که هندسه رودخانه در بازه دشتی شدیداً تحت تاثیر لیتولوژی بستر شکل بگیرد و فرسایش کناری و توان رودخانه نقش عمده در پیچان رودی رودخانه داشته باشد.
van Nielen-Kiezebrink, Tracey Locking - Aswath - Parker -Rosgen -Doll, B.
محدوده مطالعاتی بین - Millarand Quik -Chang - Ferguson - Callander - Culbertson et al - Hayashi and Ozaki - Struiksma and Klassen - Milar - Sarma.
###############11############### جدول 1- نتابج زاویه مرکزی قوسهای بازههای 3،2،1 محدوده مورد مطالعه رودخانه قزل اوزن >296 (درجه) 296-158 (درجه) 158-85 (درجه) 85-41 (درجه) (درجه) دامنه تفییرات (درجه) A Max (درجه) A Min (درجه) میانگین A(درجه) مسیر مطالعاتی 0 4/5 5/59 4/3 7/2 59/130 4/171 81/40 82/100 بازه اول 0 25 50 25 0 69/179 65/233 96/53 47/121 بازه دوم 0 44/23 81/57 75/18 0 67/186 41/240 74/53 55/126 بازه سوم 0 94/17 77/55 83/25 9/0 15/215 15/215 50/49 28/116 کل محدوده ###############12###############نتایج شاخصهای ضریب بریدگی، نسبت عرض به عمق و شیب در جدول 2 آمده است.
###############13###############جدول 2- پارامترهای اندازه گیری شده رودخانه قزل اوزن در محدوده مورد مطالعه متغییرها ضریب بریدگی عرض به عمق شیب سینوزیته شکل پلان حداکثر حداقل متوسط بازه اول فاقد بریدگی بسیار بالا و متغییر 0025/0 29/1 02/1 09/1 شریانی بازه دوم 2/1 11 و متغییر 003/0 47/1 02/1 13/1 مئاندری بازه سوم 7/1 15 و متغییر 0027/0 09/2 01/1 2/1 مئاندری ###############14###############برای بررسی تنگ دره قزل اوزن در بخش کوهستانی از توان هیدرولیکی رودخانه و مقاومت برشی سنگهای ناحیه کوهستانی قزل اوزن استفاده شد.