چکیده:
دشت دهگلان یکی از بزرگترین دشت های کشاورزی استان کردستان بوده و قطب کشاورزی استان به شمار می رود. روند روبهرشد جمعیت در دهه های اخیر، توسعهی اجتماعی و اقتصادی، رونق کشاورزی در منطقه و نیز، توسعهی صنایع متوسط و کوچک در دشت دهگلان، موجب افزایش برداشت از منابع آبی زیرزمینی در این منطقه شده است. بنابراین، هدف از این پژوهش بررسی واکنش آبهای زیرزمینی نسبت به خشکسالی ها در دوره های مختلف با توجه به ویژگی دوره های خشک از نظر شدت و طول دوره است. در این پژوهش داده های اقلیمی، هیدرومتری و آمار 51 حلقه چاه مشاهده ای در حوضهی دهگلان طی دورهی آماری 1365 تا 1383 استفاده شده است. ابتدا دوره های رخداد، شدت و مدت خشکسالی در حوضه با استفاده از روش SPI محاسبه شد. سپس رگرسیون چندمتغیره میان فراسنج های اقلیمی و آبهای سطحی با سطح آبهای زیرزمینی و نیز رگرسیون یک متغیره میان دبی در خروجی حوضه با سطح ایستابی، بهکمک نرم افزار اس پلاس در سطح اطمینان 95% بررسی شد. در ادامه، تغییرات سطح ایستابی در ارتباط با دوره های خشکسالی بررسی شده و در محیط GIS و بهروش کریجینگ پهنه بندی شد. نتایج نشان دهندهی معنا دار نبودن فراسنج های اقلیمی در ارتباط با سطح ایستابی است؛ اما تغییرات دبی، دارای ضریب تعیین 71% با سطح ایستابی است. تغییرات سطح ایستابی در ارتباط با شدت و طول دوره های خشکسالی نشان می دهد که با توجه به برداشت بیش از اندازهی مجاز از سفرهی آب زیرزمینی، خشکسالی های طولانی-مدت، تاثیر مخرب تری نسبت به دوره های کوتاه تر در افت سطح ایستابی داشته اند. همچنین پهنه بندی خشکسالی در سطح حوضه و سطح ایستابی دشت با استفاده از تحلیل های مکانی و فضایی در GIS نشان می دهد که افت سطح ایستابی، افزونبر شدت و طول خشکسالی نسبت به کاهش تراکم آبراهه در رودخانه نیز حساسیت قابل توجهی دارد.
خلاصه ماشینی:
"همچنین با توجه به اینکه تأثیر میزان بارش بر تغییرات سطح ایستابیبهطور معمول با تأخیر زمانی همراه است(ویلهایت{o4o}،2009:225)این محاسبهها با دورههای تأخیر 1 تا 6 ماهه نیزبررسی شد که نتایج پذیرفتنی مبنی بر همبستگی شاخص IPS و سطح ایستابی به دست نیامد.
شدت خشکسالی در بیشتر طول دوره در وضعیت نرمال قرار دارد(شکل شمارهی 4)و سطح ایستابی در ابتدا از تغییراتمیزان تغذیه و تخلیه در فصول مختلف سال پیروی میکند؛اما با تداوم خشکسالی و پس از دو دوره تخلیهی تابستانی، سطح ایستابی در مهرماه 1370 نسبت به زمان مشابه در سال 1368 یک متر افت کرده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) بررسی بزرگی و طول دورههای خشکسالی در ایستگاههای سطح حوضه و نواحی مجاور در این دوره(شکلشمارهی 6)نشان میدهد که خشکسالی نه تنها در یک ایستگاه،بلکه در ایستگاههای دیگر منطقه نیز رخ داده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) خطوط هماندازه مربوط به سطح ایستابی در آغاز و پایان دورهی خشکسالی مورد بحث،تغییرات ناچیزی را نشانمیدهد(شکل شمارهی 8)که ناشی از شدت و مدت کم خشکسالی در این دوره است.
تداوم خشکسالی طی چهار سال پیاپی و افزایش ججم برداشت از سفرهی آبزیر زمینی،دو عامل عمده در کاهش میانگین سطح ایستابی در حوضه به میزان 7 متر بوده است(شکل شمارهی 14).
(به تصویر صفحه مراجعه شود) بحث و نتیجهگیری بررسی سه دورهی رخداد خشکسالی در منطقه،همبستگی پایین فراسنجهای اقلیمی و شاخص بارش استاندارد را باتغییرات سطح ایستابی نشان داد؛اما در مقابل رواناب سطحی که خود تحت تأثیر این فراسنجها قرار دارد با سطح ایستابیرابطهی معناداری را نشان میدهد."