چکیده:
جنوبشرقی دریای خزر، یکی از مناسبترین مکانها برای مطالعهی شواهد ژئومورفولوژیک ناشی از تغییرات سطح اساس دریای خزر است. نتایج حاصل از بررسی تصاویر ماهوارهای، وجود چهار تراس دریایی را نشان میدهد که در سطوح ارتفاعی 21-متر، 23- متر، 24- متر و 26- متر، بهترتیب با سنهای 24 ± 653، 24 ± 940، 23 ± 478 و 32 سال پیش تشکیل شدهاند. مطالعهی دادههای رسوبشناسی و فسیلشناسی در دو مقطع کورهسو و گمیشتپه، بهترتیب با تراز آب 23- متر و 24- متر نشان میدهد که پیش از 24 ±940 و 24 ± 653 سال پیش، افزایش تراز آب، سبب رشد سدهای ماسهای در منطقهی مورد مطالعه شده است و با توجه به شیب کم منطقه، در پشت آن لاگون بازی شکل گرفته است، اما در اثر پایینرفتن سطح آب دریا، لاگون موجود در پسکرانهی سد ماسهای خشک شده است. همچنین رودخانهی گرگانرود در طول کواترنری پسین، تغییراتی مانند تغییر مکان مصب، تغییر رژیم رسوبگذاری و تغییر شکل دلتا داشته است. در سدههای اخیر نیز، شواهد مختلفی از تغییر سطح اساس دریای خزر در منطقه برجای مانده است. از بررسی تصاویر ماهوارهای لندست مشخص شد که دلتای گرگانرود از سال 1975 تا سال 2005 نزدیک به یک کیلومتر به سمت دریا پیشروی داشته است. همچنین وسعت خلیج گرگان در سال 1975، حدود 330 کیلومترمربع و با بالاآمدن سطح آب دریا در سال 2006 به 458 کیلومتر مربع افزایش یافته است.
خلاصه ماشینی:
"هدف از این پژوهش،شناسایی تغییرات سطح اساس دریای خزر در محدودهی رودخانهی گرگانرود با استفاده ازدادههای ژئومورفولوژی،رسوبشناسی،فسیلشناسی،همچنین بررسیهای میدانی و تصاویر ماهوارهای و تعیین سنتراسهای دریایی در کواترنری پسین و عهد حاضر است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) )9002(inajihaL keteK hedazilA)D ;vehcypraK)C ;)7991(vogahcyR)B ;)7991(vodemam)A براساس اندازهگیریهای انجام گرفته بین سالهای 1929 تا 1955 که نتایج آن در شکل شمارهی 3 نشان دادهشده است،سطح آب دریا نزدیک به 3 متر افت داشته است و طی 400 سال گذشته به پایینترین سطح خود(29-متر)رسید که یک دورهی کامل سطح آب دریا نشان میدهد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)منبع: 2991 ,vokgayM به نقل از 7791 ,grebnenoorK (به تصویر صفحه مراجعه شود)با توجه به شرایط مناسب برای زیست صدفهای دوکفهای در محدودهی مورد مطالعه،از فسیلهای آنها-کهبه صورت برجا در تراسهای دریایی وجود دارند-برای بازسازی تغییرات سطح اساس دریای خزر در طول هزار سالگذشته با کمک روش تعیین سن کربن 14 بهره گرفته شد.
بررسی مقاطع رسوبشناسی(شکل شمارهی 11)و نتایج آنها در مقاطعکورهسو(شکل شمارهی 12)و گمیشتپه(شکل شمارهی 13)نشان میدهد که پیش از 24+-940 سال پیش درمنطقهی کورهسو و 24+-653 سال پیش در منطقهی گمیشتپه،به دلیل کمشیب بودن منطقه،افزایش سطح آب دریا وعملکرد جریانهای عمود بر ساحل،سبب ایجاد و گسترش سدهای ماسهای شد که در پشت این سدها،محیط برایایجاد تنوع زیستی و رشد انواعی از نرمتنان لب شور )mucualG amredotsareC( در کنار گونههای گوناگونی ازفسیلهای آب شیرین )isallap suxidoehT ,aipsac ancadonoM ,ahpromylop anessierD( که درمحدودههایی از دریا،چون دهانهی رودخانهها،خلیجها و در محل ورود رودخانه به لاگونها قادر به زیست هستند،مهیاشد و با توجه به شکلهای 12 و 13 از پایین تا عمق 20 سانتیمتر با افزایش مواد آلی،سیلت و رس،کربنات کلسیم وماسه کاهش پیدا میکند که نشاندهندهی محیط لاگونی است."