چکیده:
این نوشتار پژوهشی است درباره زمینه های اجتماعی قیام مردم اصفهان در جریان حمله امیرتیمور به قلمرو آل مظفر در سال 789 هـ ق و بازخوانی متون وقایع نگار درباره این رویداد. از آنجایی که مورخان تیموری به عنوان عوامل مشروعیت بخش حکومت تنها بر جنبه ویژه ای از این رویداد تاکید کرده اند، جنبه های دیگر رویداد مانند نقش گروه های اجتماعی، اسباب و زمینه های اجتماعی شکل گیری رویداد، سرنوشت قیام و غیره در گزارش های موجود تقریبا مسکوت مانده است. چنین می نماید که آنچه تاکنون در مورد این رویداد در میان نوشته های پراکنده پژوهشگران آمده تا حدودی برآیند عدم به کارگیری شیوه نقد متون و چیرگی اغراق، تقلیل و پیش داوری درباره این رخداد بوده است. این مقاله درصدد است با بررسی روایات متون تاریخ نگاری آن روزگار به برخی جنبه های اجتماعی و زمینه ها، روند و برآیند قیام مردم اصفهان با نیروهای تیمور بپردازد.
This article is a study of the background of Isfahan’s revolt، during Teymur’s invasion of the Mozafarid territory، in 1387، by reviewing the historiographical texts on this event. Considering the fact that Teymurid historians wrote their books for the objective of legitimizing the rulership، they merely emphasized special aspects of the event، leaving out others such as the role of social groups. It seems to be scattered writings of researchers which have brought up the issue of re-examining these texts as well as the lack of critical methods، dominated exaggeration، reduction and prejudice. Certainly the lost aspect of this event could be reconstructed only by applying critical methods and designing questions about the situation of these narrations. Therefore، this article، based on a critical method، endeavors to reconstruct the ultimate events of 1387.
خلاصه ماشینی:
در غیر این صورت، فرمانروایی مانند تیمور چگونه میتوانست از نیروی انسانی چشمگیر اصفهان به عنوان منافع درازمدت (مالیات) بهراحتی بگذرد و آنها را از میان ببرد؟ با این حال، چه مسألهای «خشم» تیمور را برانگیخت یا وی را وادار به چنین واکنشی نمود؟ از همه مهمتر اینکه انجام و اقدام کنش ـ که گفته شد لزوما میبایست به اندازۀ کشتار قوی و چشمگیر بوده باشد ـ بر چه بستر و زمینهای نهاده شده بود؟ پیش زمینه و مقدمات شکلگیری قیام هنگام رویداد؛ یعنی، آغاز و انجام قیام در منابع با تفاوت ذکر شده است: اواخر شوال (حافظ ابرو، 1380: 2/ 667 ؛ خواندمیر،1333: 3/ 319)، پنجم ذیالقعده (سمرقندی، 1383: 1/دفتر2، 596)، دوشنبه ششم ذیالقعده (یزدی،1387: 1/589؛ خوافی، 1339: 128) و بیست و یکم ذیالقعده (ناشناس، بدایع و حوادث تاریخی: برگ264 رو) سال 789 هـ ق تاریخهای گوناگونی است که در این مورد آمده است.
آیا تیمور از رویداد اخیرالذکر و به طور کلی توان عناصر گوناگون شهری در اصفهان آگاهی داشت؟ درک هدف آنی تیمور از این اقدام و فرستادن مأموران نظامی ـ دیوانی برای گردآوری مال امان و نگه داشتن بزرگان در اردوی خود بسیار دشوار است؛ اما به هر حال، با این کار وی شهر را در حالت ویژهای قرار میداد؛ یعنی، همان عاملی که میتوانست زمینۀ شورش را محدود یا اساسا از آن را جلوگیری کند.
This paper, based on available historical evidence, historical research methodology and theories, examines the role of these influential ruling families in historical development, in particular the rise and fall of the Iranian royal dynasties of Iran’s ancient history.