چکیده:
بازیابی هر چه سریعتر و دقیقتر اطلاعات، آرمان بزرگ همه کتابداران است. برای دسترسی به این آرمان، ابزارهایی توسط کتابداران به وجود آمده که نمایهها نمونههایی از آنها هستند. نمایهها که اکنون به کمک کامپیوتر حالت پیشرفتهای یافتهاند در سنّت کتابشناسی و کتابداری شرقی متاثّر از اسلام، دارای قدمت هستند و حتّی نمونههایی پیشرفته از آنها با عناوین کشفالمطالب، کشفالآیات و غیره که به دلیل جایگاه والای قرآن در جوامع اسلامی به وجود آمدهاند سالهاست که مورد استفاده قرار میگیرند. آن چه که در زیر میآید بررسی نمایهها و جدولهای قرآنی متعلّق به سال 1313 است که در زمان ناصرالدینشاه قاجار توسط محمدخانصنیعالدوله (اعتمادالسلطنه) چاپ شده. هدف این نوشته ضمن بررسی انتقادی کلّیة جدولهای مندرج در این قرآن، نشان دادن این نکته است که آنجا که علاقه و اهمیت به هر دلیلی مطرح بوده، آنچنان که در مورد قرآن مطرح بوده و هست ابزارهای بازیابی بسیار پیشرفتهای در شرایطی به وجود آمدهاند که حتّی شاید تصوری نیز دربارة فناوریهای پیشرفتة کنونی وجود نداشته است.
خلاصه ماشینی:
"حاجی علیخان اعتمادالسلطنه محمد حسن خان اعتماد السلطنه وزیر انطباعات و دارالترجمة خاصة همایونی و غیرها دامت افاضته از سور و ایات مبارکات قرانی و صور و معانی ان سخن میرفت کفتند مردم مغرب زمین خاصه حکماء فرنک که امروز بخواست خدا چراغ عقلشان روشن شده و مشام فضلشان بفوایح روایح معارف معطر کشته از کتاب مسطور جلت کلمته بانحاء مختلفه بهره میبرند و از این خوان نعمت مائدهها میخورند که ذائقة ما مسلمانان که اولی به انیم کمتر چشیده و نادر در ان الاء الهیه دیده از جمله چون ایات بینات قران مشتمل بر تمام مطالب لاهوتی و جبروتی و ملکوتی و ناسوتی است انها ایههای شریفة متعلقة بیک مطلب و موضوع را که هر ایه در موضع و سورة ذکر شده یکجا جمع کرده و فصول و ابوابی ترتیب داده از این راه فائدة کلی از کتاب الله حاصل میکنند مثلا شخص میخواهد بداند چند ایه در موعظه و حکمت بفنونها یا در تاریخ و قصص بغصونها از ذکر انبیاء و فرستادکان حضرت کبریاء سلام الله علیهم و حکماء و ملوک و غیر هم همچنین در احکام اصول و فروع دین از قبیل صموم و صلوة و زکوة و فلان و فلان در کلام نظام معجز ملک علام است فورا از روی فهرست باب و فصل متعلق به مطلب و موضوع منظور خود را پیدا میکنند و هر چه ایه در ان باب هست انا قراءت مینماید و مقصودی که دارد حاصل میشود جمعی متأسف شدند که واقعی ما مسلمانان که قران کتاب دینی ما است چرا چنین کاری نکردهایم و اسباب این سهولت و فائده را فراهم نیاوردهایم ما اکر بخواهیم بدانیم چند ایة مبارکه در باب حج در قرانست جز اینکه از اول تا آخر را قراءت کنیم دسترس به این معلوم نداریم پس جای ان دارد که بکوئیم اهمال کار و شرمساریم."