چکیده:
اطلاعیابی با اهداف و مقاصدی برانگیخته میشود و رفتارهای اطلاعیابی از نظر جامعهشناسی همان کنشهاست. الگوهای اطلاعیابی به روشی ساده روابط قضایای نظری و فرایندهای مربوط به شناسایی و پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی را ارئه میکنند. صاحبنظران مختلف براساس رویکردهای شناختی، فرایندگرا و کاربرگرا، الگوهای رفتاری متفاوتی را ارائه کردهاند. در این مقاله، تلاش میشود مشهورترین الگوهای رفتاری اطلاعیابی مانند الگوی الیس، ویلسون، کولثاو، دروین، بلکین و برخی الگوهای مبتنی بر وب و نظام اطلاعاتی فرامتن، مورد بررسی و تحلیل قرارگیرد. بررسیها نشان میدهد در آینده باید تلاش شود نظامهای بازیابی اطلاعات هوشمند و شهودی طراحی گردد تا کاربر را وارد تعامل معنادار با اطلاعات کند. موفقیت و عدم موفقیت یک راهحل در فناوریهای جدید نهفته نیست، بلکه در درک نیازها و رفتارهای انسان نهفته است.
خلاصه ماشینی:
نیازهای اطلاعاتی، درصدد یافتن جوابهایی برای سؤالهای زیر است: ـ چه اطلاعاتی مورد نیاز فرد یا گروه است؟ ـ فرد یا گروه مورد مطالعه به نیازهای اطلاعاتی خویش آگاهی دارند؟ ـ انواع اطلاعاتی که مورد نیاز است، کدام است؟ ـ چه عواملی در جریان ایجاد نیازها وجود دارد؟ هدف رفتارهای اطلاعیابی، رسیدن به جوابهایی برای این گونه پرسشهاست: ـ شخص برای یافتن نیازهای اطلاعاتی خود چه میکند؟ ـ چگونه منابع اطلاعاتی را انتخاب و آنها را جستجو میکند؟ ـ چگونه به آن دسترسی مییابد؟ ـ چه عواملی براین رفتار وی تأثیر میگذارد؟ (طلاچی، 1375).
رفتار اطلاعیابی شامل تمام تعاملهای با نظام، خواه در سطح تعامل انسان با رایانه (مثل استفاده از موشواره و انتخاب پیوندها)،خواه در سطح انتزاعی است (مثل اتخاذ یک راهبرد جستجوی بولی یا تعیین معیارهایی برای تصمیمگیری در مورد اینکه کدام یک از دو کتابی که از مکانهای همجوار قفسه یک کتابخانه انتخاب شده سودمندتر است) که اعمال ذهنی، نظیر قضاوت در مورد ربط دادهها یا اطلاعات بازیابی شده را نیز شامل میشود (همان، ص49).
اما پژوهشهای انجام شده در زمینه این مدل، علاوه بر بیان نکات مثبت آن، به برخی از کاستیهای آن نیز اشاره کردهاند که در اینجا دیدگاههای نیژویژکا (2003) درباره نقاط ضعف این مدل به اختصار بیان میشود: · ویلسون مرحله پیدایش نیاز اطلاعاتی و تصمیم به اطلاعیابی را از یکدیگر تفکیک میکند، اما این مسئله در نمودار او منعکس نشده است.
این مرحله شبیه مدل رفتار اطلاعیابی ویلسون است که در آن کاربر یک نیاز اطلاعاتی احساس شده در یک محیط معین را شناسایی میکند.