چکیده:
کتابخانهها به دلایل گوناگونی نمیتوانند با اتکا به منابع خود به نیاز کاربرانشان پاسخ گویند. به همین دلیل، از سالها پیش به اشتراک منابع و همکاری متقابل روی آوردهاند تا بتوانند از منابع یکدیگر برای پاسخ به نیاز مراجعان خود استفاده کنند. بدین ترتیب، نیاز به فهرستگانها نیز به عنوان ابزاری برای آگاهی از محل منابع شکل گرفت، زیرا کاربران برای دسترسی موثر به اطلاعات در ابتدا باید از محل نگهداری منابع آن آگاهی یابند. با وجود این، با کاربردهای وسیع فناوری اطلاعات در کتابخانهها، نیاز به ابزارهایی مانند فهرستگانها مورد تردید قرار گرفت. به همین دلیل، در این مقاله، ضرورت وجود فهرستگانها در دنیای کنونی بررسی میشود. بدین منظور، ابتدا به اجمال به تاثیر فناوری اطلاعات بر کتابخانهها اشاره و لزوم تداوم اشتراک منابع بررسی میشود. در ادامه، تاریخچة فهرستگانها بیان و انواع فهرستگانها مورد بحث و بررسی قرار میگیرند. در پایان نیز تاثیر فناوری اطلاعات بر فهرستگانها و تحولات آنها تبیین و نمونههایی از فهرستگانها در عصر اطلاعات معرفی میشوند. روند توسعة فهرستگانها نشان میدهد هنوز هم نیاز مبرم طرحهای اشتراک منابع محسوب میشوند و در میان مدت کارآیی خود را حفظ خواهند کرد.
خلاصه ماشینی:
"با وجود این ، تبدیل روزافزون محیط اطلاعاتی به یک محیط الکترونیکی (Scammell 1997, 3) و گسترش چشمگیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزة اطلاعرسانی و کتابداری (Abdoulaye and Majid 2000; Bardley 1997, 16-17; Kaku 1998, 49-50; McMurdo 1997) شکل جدیدی از کتابخانهها را با نام «کتابخانههای الکترونیکی» یا «مجازی» مطرح کرده است که تمامی مجموعة آنها به صورت الکترونیکی یا ماشینخوان است.
او احتمالهایی را ذکر میکند که دلیل این افزایش را با توجه به دسترسی فزاینده به مجلههای الکترونیکی نشان میدهند (Jackson 2004): • پیدا کردن استنادهای آثار چاپی از طریق جستجو در گوگل، پایگاههای استنادی برخط، یا به روشهای سنتی • فعالتر شدن واحدهای امانت بین کتابخانهها در ارائة بهموقع خدمات • پیچیدگی فرایند اطلاع یافتن کاربران از منابع الکترونیکی • کاهش مدت زمان گردش منابع.
این راهنما، ابتکار جدیدی محسوب میشود و طرحهایی برای توسعة بیشتر آن وجود دارد که شامل گسترش فهرست، توسعة اطلاعات ارائه شده مانند کانالهای دسترسی به فهرستگانها از طریق سیستمهای دیگری مانند «ا سی ال سی»، و تبیین ارتباط بین فهرستگانها و رکوردهای کتابشناختی ملی است.
برخی شاخصهای کیفیت اینگونه فهرستگانها عبارتند از(Husby 1999): • دسترسی تنها از طریق یک رابط کاربر صورت گیرد • عبارتهای جستجو با یک نحو و مجموعهای مشترک از نشانههای جستجو ارائه شوند • رکوردها در یک شکل واحد بازیابی شوند و امکان نمایش یکدست رکوردها وجود داشته باشد • عناصر تکراری نمایش داده نشوند • اطلاعات مربوط به مکان و محل نگهداری رکوردها قابل دسترسی باشند • اطلاعات روزآمد از گردش مواد و قابلیت دسترسی به تمامی نسخههای موجود ارائه شود • فهرست به خدمات سفارش یا امانت یکپارچهای متصل باشد."