چکیده:
یکی از مسائلی که عارفان مسلمان درباره قرآن کریم، بر آن تأکید میکنند، وجود مراتب متعدد معنایی برای قرآن کریم، به صورت طولی و مترتب بر یکدیگر است، به گونهای که برخی از آنها ظاهر آیات و بسیاری دیگر، باطن آیات محسوب میشوند. در این مقاله، ضمن بیان نمونههایی از سخنان عارفان مسلمان در این زمینه، ایدة مزبور با استفاده از آیات و روایات به اثبات رسیده و از جمله به سه دسته از آیات به صورت مختصر اشاره شده و نه دسته از روایات نیز به صورت نسبتا مفصل مورد بحث و گفتوگو قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"ممتنع است که خداوند به گونهای سخن گوید که فهم آن، ویژه برخی از مردم باشد و عموم مردم از فهم آن محروم باشند و یا اینکه [چیزی از آن] بفهمند، ولی فهمشان مراد و مقصود نباشد؛ زیرا این کار نوعی تدلیس و به گمراهی افکندن است، بلکه حق تعالی از آنجا که از همگی آگاه است، با زبان عموم مردم با ایشان سخن میگوید که در مفاهیم اولیهای ظهور دارد، و البته غیر از آن، به سبب تراکیب مختلف و دلالات التزامی، دارای وجوه گوناگونی نیز میباشد که تنها خواص از آنها آگاهند.
ج. روایاتی که ضمن خبر از وجود ظاهر و باطن برای قرآن، معنای بطنی آیهای از آن را نیز بیان کرده است روایت اول عبداللهبن سنان از ذریح محاربی نقل میکند که به امام صادق( عرض کردم: خداوند در کتاب خویش، مرا به چیزی فرمان داده است و دوست دارم که از آن آگاهی یابم.
124 روایت دوم علیبن جعفر از برادرش موسیبن جعفر( نقل میکند که درباره سخن خداوند «بگو: به من خبر دهید اگر آب مورد بهرهبرداری شما [چون آب رودها، چشمهها، سدها و چاهها] در زمین فرو رود، [تا آنجا که از دسترس شما خارج گردد]، پس کیست که برایتان آب روان و گوارا بیاورد» (ملک: 30) فرمود: هنگامی که امام شما غایب شود، چه کسی امام جدیدی برای شما میآورد؟ 125 از این قبیل است، روایاتی که خبر میدهد حضرت علی( در تفسیر هر حرفی از حروف «الحمد»، یک ساعت تمام سخن گفته 126 یا فرموده است: «اگر بخواهم هفتاد شتر از تفسیر فاتحة الکتاب بار خواهم نمود»."