چکیده:
از روش های بیان افعال خداوند در قرآن، تعلیل نمودن هر یک از آن ها به اسماء و صفات الهی است. وعد و وعید به عنوان فعلی از افعال خداوند، نیز از این امر مستثنا نیست. بنابر آیات قرآن اسماء و صفات خداوند در صدور وعد و وعید نسبت به انسان نقش اساسی دارد، گاهی این امر مستقیما صورت می گیرد، یعنی به همراه وعد و وعید اسم یا صفتی از پروردگار بیان می گردد و گاهی از مضمون آیات وعد و وعید، مفهوم صفات الهی در بیان مفسران آمده است. این پژوهش در پی دست یابی به این پرسش است که آیا مضامین وعد و وعید از مجرای صفات پروردگار دارای مراتب معنایی متفاوتی در انسان ها است؟ این مقاله درصدد است که یک یا دو اسم خاص را در مراتب مختلف وعد و وعید مربوط به انسان ها بررسی کند، به عنوان مثال: ارتباط دو اسم «غفور، رحیم» در مراتب گوناگون انسانی برای رسیدن به کمال نقش مهمی دارد، زیرا هر کدام از آنان بهره متفاوتی از این دو اسم می برند. از این رو، نام های دیگر خداوند نظیر: خالق، فاطر، رازق، مصور و ... نمی توانند جانشین این دو اسم گردند، چون معنای بسط و کمال وجود در واژه رحمت به طور کامل وجود دارد. بنابراین، پیامبران بهره بالاتری از این دو اسم نسبت به دیگران دارند. (اعراف/23). در مرتبه بعد، مومنان و مجاهدانی هستند که به رحمت الهی امیدوارند و خداوند نیز لغزش های احـتمالی آنـ ها را می بخشاید و آنها را غریق رحمت و مغفرت خویش می گرداند. (بقره/2/218). در مرتبه دیگر، گنه کارانی که متنبه شده و به سوی خدا توبه کردند نیز از رحمت و مغفرت او به میزان ظرفیت خویش برخوردار می شوند. (آل عمران/86-89). در مرتبه دیگر، رحمت الهی در مورد گنه کارانی که در گناه خویش باقی ماندند به گونه ای است که فرصت توبه برای آنان باقی مانده استو دچار عذاب استیصال نمی شوند. (کهف/57و58).
خلاصه ماشینی:
-إ١ن الذ:ین / ءامن٠وا و عم:ل٠وا الص»ا:لحات: له٠م جنات النع:یم ١*خ/ا:لد:ین / ف:یها وعد الله : حق+ا و هو العز١یز٠ الح/ک:یم (لقمان ۸٣١-٩)؛ در این آیه وعـدٔە خلـود در بهشـت بـه مؤمنـان در صورتی قابل عمل است که وعده دهنده موجودی ابدی و دایمی باشد و در انتهای آیـه از دو صفت حکمت و عزت یاد می کند که پشتوانه ای برای وعد و وعیدهای او باشد.
«عزت » اسم مصدر از«عز، یعز»است که عین الفعل مضارع آن بـه سـه صـورت خوانده شده است ، و بنابراین حرکت ، واژٔە « عزیز» در مورد پروردگار نیز سه معناو تفسیر پیدا می کند: ١-خداوند عزیز است ، به معنای غالب و قاهر و در این صورت از صفات فعـل می گردد؛ حم */تنز١یل ٠ الک:ت/اب١ م:ن / الله : العز١یز١ الح/ک:یم ١(جاثیه ١٤٤-۲).
-نتایج موردی اسامی الهی با وعده یا وعید مذکور در آیات مختلف : ١)در آیه (مریم ٦١١٩)وعدٔە خداوند به اسم مبارک «رحمان » نسبت داده شده است ؛ زیرا وعدٔە به بهشت و نعمتهای آن ، مبتنی بر رحمـت خداونـد اسـت و مشـوق بندگان در ایمان آوردن و انجام عمل صالح می گردد.
٤)نزول قرآن در آیه (فصلت ١٤١-۲)به دو اسم «رحمـن رحـیم » نسـبت داده شده است ؛ زیرا پروردگاری که بندگانش را آفریده اسـت ، از مقتضـیات رحمـتش ایـن است که کتاب الهی را بر آنها نازل کند و در آن ، راه کمال انسان را به او بنمایاند.