چکیده:
در سبک ارانی (آذربایجانی)، شعرخاقانی به دلیل برخورداری از زبان قوی و مضامین نو، برجستگی خاصی دارد. بهره گیری از شگردهای زبانی و موسیقایی؛ خصوصا واج آرایی، ترکیبات بدیع، آفرینش های واکی، زبان مجازی، توجه به انواع موسیقی درونی، بیرونی، معنوی و کناری، شعر وی را علی رغم دشواریهای لفظی و معنوی بسیار، خوش آهنگ ساخته است. بسامد بالای تمثیل و مضمون آفرینی، شعر خاقانی را به سبک هندی نزدیک کرده است با این حال لحن حماسی و زبـان استوار، شــعر وی را از شــعـرای سبـک هـندی مـتمایز می سازد. همچنین تخیل قوی و آگاهی از علوم و باورهای رایج در باروری شعر وی تاثیر فروان داشته است. در این مقاله شگردهای زبانی، موسیقایی و مضمون پردازی خاقانی که به شعر وی تشخص بخشیده، مورد بررسی قرار می گیرد و نشان داده می شود که چگونه ابزارهای ادبی در آفرینش شعر به کار گرفته شده است، از سوی دیگر تلاش شده با توجه به این شگردها، معیارهای زیبایی شناسی شعر خاقانی به خواننده ارائه گردد.
خلاصه ماشینی:
"{Sسلطان یک سوارۀ گردون به جنگ دی#بر چرمه تنگ بندد و هرا برافکند#با بیست و یک وشاق زسقلاب ترکوار#بر راه دی کمین به مفاخا برافکند#از دلو یوسفی بجهد آفتاب و چشم#برحوت یونسی به تماشا برافکند#ماهی نهنگوار به حلقش فروبرد#چون یونسش دوباره به صحرا برافکند#چشمه به ماهی آید و چون پشت ماهیان#زیور به روی مرکز غبرا برافکند#آن آتشین صلیب در آن خانه مسیح#بر خاک مرده باد مسیحا برافکندS}(همان،136) در ابیات زیر تصویری از آسمان شب ارائه شده،شاعر با دقت یک کارگردان مستندساز از جنبهها و زوایای گوناگون بهتوصیف شب،ماه و ستارگان پرداخته و فراتر از توانایی هر مستندسازی از باورهای عمومی و زبان مجازی برای خیالانگیزترکردن این تصاویر بهترین بهره را بردهاست: {Sماه نودیدی حمایل زآسمان انگیخته#اختران تعویذ سیمین بیکران انگیخته#شب زانجم گردبرگرد حمایل طفلوار#سیمهای قل هواللهی عیان انگیخته#شب همانا نسر طائر خواهد افکندن که هست#از کواکب مهرهها و زمه کمان انگیخته#زهره با ماه و شفق گویی زبابل جادویست#نعل و آتش در هوای قیروان انگیخته#در بره مریخ گرز و گاو افریدون به دست#و زمجره شب درفش کاویان انگیخته#شیر با گاو و بره گرگ آشتی کرده به طبع#آشتیشان اورمزد مهربان انگیختهS} {Sساز آن رعنای صاحب بربط اندر بزم چرخ#سوز از آن قر ای صاحب طیلسان انگیخته#چشم بزغاله برآن خوشه که خرمن کرده شب#داس و گرد آن زراه کهکشان انگیختهS}(همان،394) به نظر میرسد مخاطب اهل ذوق هرگز از خواندن چنین تصاویر زیبا و بدیع دلزده نمیشود و علیرغم اینکهبناچار و از ترس درازگویی،تنها قسمتهایی از این تصویر زیبا و جذاب را ذکر کردیم؛با این حال زیبایی و گیراییهمین ابیات ساحرانه نیز بخوبی قدرت خیال و مضمونپردازی شاعر را نشان میدهد."