چکیده:
مجلس گویی یکی از گونه های سخنوری است که در کارنامه فرهنگی ایرانیان برگ و باری چشمگیر داشته است. با درنگی در منابع و متون کهن می توان رگه هایی از این کارکرد فرهنگی را در دوره های گوناگون باز جست. شاهنامه فردوسی؛ بویژه بخش تاریخی آن که بر منابع پیش از اسلام تکیه دارد، در لا به لای رویداد ها و روایات عصر ساسانی که بیش و کم رنگ و بوی سیاسی دارد، دریچه ای به فضاهای فکری و فرهنگی آن عصر می گشاید و از چگونگی اندیشه های جاری آن روزگار خبر می دهد. مسائلی چون هستی شناسی، پرسش های کلامی، ارزش سخن و سخنوری، آداب و آیین سخن گفتن، شیوه های ملک داری، حقوق اجتماعی مردم، نقش پادشاه و دین و دولت، بخشی از آن موضوعات است. این مطالب در چارچوب و با سازو کاری مطرح شده است که با روش مجلس گویی در دوره اسلامی شباهت نزدیک دارد. یکی از برجسته ترین نمونه ها «هفت بزم نوشروانی» است. در این مجالس که با حضور پادشاه تشکیل می شد؛ بزرگمهر به طرح مسائلی حکمت آمیز پرداخته است که پرسش و پاسخ در آن پر رنگ تر از گونه های دیگر سخنوری است. این نوشتار در پی بررسی و تحلیل هفت بزم انوشیروان به عنوان نمونه ای از مجلس گویی در ایران پیش از اسلام است که بر پایه روایت شاهنامه سامان می یابد.
خلاصه ماشینی:
"سخن را با دعا برای شاه آغاز میکند: یکی آفرین کرد و بر پای خاست#چنین گفت کای داور داد و راست زمین بنده تاج و تخت تو باد#فلک روشن از روی و بخت تو باد (فردوسی،1373:8-1173/9-1174) درآمد کلام در اهمیت سخن،ویژگی و ارزشهای آن،کمگویی و گزیدهگویی است و اینکه فرد پر سخن پریشان خاطر،معنای کلامش دریاب و دشوار است: بدو گفت روشن روان آن کسی#که کوتاه گوید به معنی بسی کسی را که مغزش بود پرشتاب#فروان سخن باشد و دیریاب (همان،1080-1081) این گفتار تقریبا با بیان سی حکمت با مضامینی چون غم کم و بیش نخوردن،ارزش خردمند، فضیلت خاموشی برای نادان،نداشتن آز،مدارا،برتری دشمن دانا بر دوست نادان،فروتنی در برابر آموزگار،میانهروی و اعتدال،همراهی دانش و فروتنی و توجه به پروردگار در همه امور پایان میپذیرد.
در کنار اندرزهایی که تکرار شدهاند،به موضوعات تازهای نیز اشاره شده است:توجه به یزدان در همه امور حتی خوراک و پوشاک،انتخاب شغل مناسب،دوستی و هوشیاری در برابر دشمن(در این قسمت توصیههایی در چگونگی رویارویی با دشمن و شگردهای جنگ مطرح میشود)،آداب غذا خوردن و میگساری و در پایان گفتاری کوتاه و در عین حال ارزشمند دربارۀ شغل دبیری،اهمیت،برتری و آداب آن: دبیری رساند جوان را به تخت#کند ناسزا را سزاوار بخت دبیریست از پیشهها ارجمند#کزو مرد افکنده گردد بلند چو با آلت و رای باشد دبیر#نشیند بر پادشا ناگزیر (همان،1477-1480) در این ابیات بزرگمهر سفارش میکند که فرزند را دبیری بیاموز؛زیرا ارجمندترین پیشههاست و هر که بخوبی از عهده آن برآید دارای برترین پایه در نزد پادشاه میگردد."