چکیده:
امروزه این مهم مورد تاکید جدی است که تحقق پایداری در فرایند توسعه، متضمن محور قرارگرفتن انسان و نیازهای او به گونه ای است که سلامت محیط نیز تضمین شود. بر این اساس، در شاخص سازی برنامه ی توسعه ی سازمان ملل از مؤلفه ی سلامتی (امنیت بهداشتی) به عنوان یکی از وجوه اصلی مقوله ی امنیت انسانی در سنجش جایگاه پیشرفت و توسعه یافتگی کشورها تاکید می شود. سلامتی با دامنه ی معنایی وسیع، امروزه طیف گسترده ای از عوامل مرتبط با کیفیت و سلامت محیط های زندگی ساکنان مناطق سکونتگاهی(شهرها و روستاها) است، به همین خاطر به عنوان یکی از هدف های اصلی سیاست های برنامه ریزی شهری و منطقه ای محسوب می شود. نوشتار حاضر، به دنبال تبیین مفهوم سلامتی در ادبیات برنامه ریزی توسعه ی منطقه ای و سنجش آن در این مناطق است. بدین منظور تلاش شده است با استفاده از شاخص های بین المللی سنجش سلامتی، با بهره گیری از داده های موجود در نقاط سکونتگاهی مجموعه ی شهری مشهد، الگوی فضایی توزیع سلامتی در این مناطق بررسی و تحلیل شود. نتایج نشان می دهد، محدوده های شمال حریم کلان شهر مشهد و پیرامون روستای قرقی در دهستان تبادکان و پهنه هایی در دهستان میامی و در پیرامون جیم آباد و نریمانی، با تهدید بسیار بالا ار نظر سلامتی روبه رو هستند و پس از آن پهنه هایی در دهستان طوس (شمال شرقی حریم کلان شهر مشهد) و محدوده ی پیرامون محور مشهد ـ چناران در دهستان های میان ولایت، بیزکی و چناران، رتبه های بعدی را دارند، که باید در الگوهای توسعه ی آتی این مناطق به آن توجه جدی مبذول شود.
خلاصه ماشینی:
(نمودار شماره ١) نمودار ١ : شاخصه های عوامل تهدیدکننده سلامت عوامل محیطی - کالبدی اجتماعی - اقتصادی مرتبط با شیوه • آلودگی و عدم کیفیت مناسب هوا • همجواری مراکز پرورش دام • عدم ثبات اقلیمی و سکونت • عدم دسترسی به آب شرب بهداشـتی و آب مـصرفی • عدم کیفیت مسکن کافی • نبود یا نقصان درسیستم جمع آوری ودفع فاضلاب • قرارگیری درمعرض مناطق صنعتی آلاینده • فقدان سیستم مناسب جمع آوری ودفن زباله • نبود یا نقصان درهمبستگی اجتماعی • نبود اشتغال • عدم دسترسی به توالت بهداشتی درنقاط روستایی • عدم دسترسی به امکانات بهداشتی و • نبود سیستم حمل ونقل مناسب • گسترش بیماریهای ناشی از محیط آلوده درمانی کافی • نبود سهولت دسترسی به مسکن • خطوط قشارقوی برق با توجه به این که شاخص های سنجش سلامتی ، در حوزهی برنامـه ریـزیهـای توسـعه بایـد بـا دو رویکـرد پاسخگویی عوامل درحوزهی مطالعات کالبدی ـ فضایی و موضوعیت عوامل در مقیاس مطالعات طرح توسـعه (منطقه ای، شهری و محی ) در نظر گرفته شوند.
بـا استفاده از مطالعات نظری و بررسی عوامل مؤثر برسنجش سلامتی ، از طریق مـصاحبه هـای حـضوری و کـسب نظر کارشناسان حوزهی بهداشت محیطی و واحد گسترش شـبکه (مرکـز بهداشـت اسـتان خراسـان رضـوی)، در نهایت ده شاخص به عنوان عوامل سنجش میزان تهدیـد سـکونتگاههـای محـدودهی مـورد مطالعـه بـا رویکـرد سلامتی تأیید شد که عبارتاند از: عدم دسترسی به آب شرب بهداشـتی وآب مـصرفی کـافی ، نبـود یـا نقـصان درسیستم دفع فاضلاب و آبهای سطحی ، هم جواری با مناطق صنعتی آلاینده، نبود سیستم مناسب جمـع آوری ودفن زباله ، عدم دسترسی به امکانات بهداشتی و درمانی کافی ، عـدم دسترسـی بـه سـرویس بهداشـتی درنقـاط روستایی ، نبود اشتغال، هم جواری مراکز پرورش دام و سکونت ، پایین بودن کیفیـت مـسکن و هـم جـواری بـا خطوط فشار قوی برق.