چکیده:
حکیم سنایی از معدود شاعران و عارفان مهم و آغازگر زبان فارسی است که آثارش تحولی نوین در محتوای شعر فارسی پدید آورد و به مصداق «کالبرق فی الدجی و الشمس فی الضحی»، روشنگر راه شاعران بزرگی چون عطار و مولانا شد. اهمیت مقام سنایی در ادب و عرفان و جایگاه اشعار او، هنوز چنان که باید باز نموده نشده است. به این منظور در جریان بررسی ابیات سنایی در آثار منثور، ابیاتی از وی در متون نثر سده های ششم تا نهم پیدا شد که در تصحیح های مشهور آثار این شاعر بزرگ وجود ندارد. در این مقاله به معرفی منابع و بررسی چهل و سه بیت استشهادی منسوب به سنایی بر مبنای نوزده متن نثر فارسی کهن پرداخته شده است که به گفته مؤلفان آثار و یا به سبب همراهی با دیگر ابیات سنایی، به وی نسبت یافته است و می تواند برای تصحیح های بعدی آثار سنایی قابل استفاده باشد
Hakim Sanai is among the few major poets and mystics and is one of the Persian-language primers، whose works created modern developments of the Persian poetry’s content. He was also، in the true sense of the word، “like a thunder that lightened and like a sun that shined،” brightening the road of such poets as Attar and Rumi. The significance of Sanai’s position in literature and mysticism، as well as the position of his poetry has still not been explored as it should be. While examining Sanai’s verses in the prose works، his verses were found in the prose texts of the 6th to 9th century AH/12th to 15th century AD، which do not exist among the popular edited works of this great poet. This article introduces the sources and investigates 43 confirmed verses attributed to Sanai، based on nineteen ancient Persian prose texts، whose authors attribute them to Sanai، or are attributed to him due to coming in the same text with his other verses. This may prove useful for the future edited works of Sanai.
خلاصه ماشینی:
با توجـه بـه ایـن کـه اکثـر نسـخ مـورد اسـتفاده در تصحیح دیوان سنایی مربوط به سده های دهم ویازدهم است و نسخه های موجود از حدیقه با این کـه متعلق به سده های ششم و هفتم و به زمان شاعر نزدیـک اسـت ، افتـادگیهـا و نواقصـی دارد و یـا در تصحیح از آن ها به خوبی استفاده نشده است ، این متون کهن مـی توانـد در جهـت کشـف و تصـحیح ابیات سنایی به پژوهشگران کمک کند.
واعظ کاشفی در مواضع مختلف از کتاب خود، از ابیات سنایی چه بـا ذکـر نـام و چـه بـدون نـام شاعر، بهره برده است و تنها در یک مورد، جهت تأیید و تزیین سخن خود با ذکر نام ، پـس از نقـل دو بیت از حدیقه (ص ١٧٧)، بیتی را شاهد آورده که در چاپ های موجود این مثنوی دیده نمی شود: «از عبدالله بن مسعود - رضی الله عنه - نقل کرده اند که هر که گوهر علم جویـد گـو در بحـر قـرآن سباحت کن و با محیط فرقانی آشنایی جوی که علم اولین و آخرین درو مـودع اسـت ، حکـیم سـنایی فرموده ؛ نظم : ١٨- گــر تــو جــویی جــواهر فرقــان رو بــــه دریــــای علــــم الـــــقرآن تــــا در او گــــوهر یقــــین یابـــــی وانــــدرو کیمیــــای دیــــن یابـــــی زو شـــد٧ از بهـــر بـــاطن و ظــــاهر منشـــــعب علـــــم اول و آخــــــر» (واعظ کاشفی،١٣٧٩: ١٦٧) مصحح در حاشیۀ کتاب ، ضبط متفاوت بیت را در نسـخ مشـخص کـرده ، امـا هـیچ کـدام از ایـن ضبط ها در حدیقۀ سنایی دیده نمی شود.