چکیده:
این مقاله نتایج تحلیل محتوای انجام شده بر روی 82 عنوان کتاب درسی را در سه مقطع تحصیلی مدارس کشور ارائه می کند. هدف از این مطالعه، شناخت مکانیسم های آموزشی-ارتباطی نهفته در کتب درسی و میزان اثربخشی آنها در جامعه پذیری کودکان در حوزه صرفه جویی در مصرف آب است. توضیح آنکه، کتابهای درسی منبع آموزشی امروز و الهام بخش اندیشه، نگرش و رفتار حال و آینده کودکان و جوانان کشور است. کودکانی که دانش آموزان مدارس و فرزندان امروز، شهروندان فردا، مهندسان، مدیران، مجریان و قانونگذاران آینده جامعه محسوب می شوند. آب مایه حیات است و به رغم فراوانی، کمبود آب سالم یکی از معضلات دنیای امروز بشمار می رود. بطوریکه عدم توجه به این مشکل ادامه حیات را برای بسیاری از ساکنان کره زمین ناممکن می سازد. افزایش سطح دانش و آگاهی دانش آموزان نسبت به ارزش و اهمیت آب و مسائل آن می تواند بر رفتارشان به عنوان مصرف کننده و یا به عنوان حاملان پیام در تعامل با اعضای خانواده شان در حفظ منابع آبی و کاربرد بهینه آن در خانواده ها مؤثر واقع شود. کتابهای درسی منبع مؤثری در فرایند جامعه پذیری و تربیت شهروندانی مسئول در یک جامعه است. بنابر این، شناخت محتوای کتابهای درسی مدارس با هدف آشنایی از سهم مطالب مربوط به آب به صورت کمی و کیفی و ارائه راهکارهای مناسب در این زمینه انجام شد. یافته های این مطالعه حاکی از آن است که سهم مطالب مربوط به موضوع آب که در 20 مقوله اجتماعی و فنی مورد ارزیابی قرار گرفت، نزدیک به دو درصد از مطالب کتابها را داراست. ایماژ ارائه شده در کتابها بسیار خوشبینانه است و سهم عمده ای از مطالب از فراوانی آب در طبیعت سخن می گوید. در مقابل سهم مطالب مربوط به کمیابی، دشواری تامین آب سالم و روشهای مصرف بهینه آن در کمتر کتاب درسی به آنها اشاره شده است. از مجموع نزدیک به یازده هزار صفحه مطالب مورد ارزیابی کمتر از نیم صفحه و تنها در دو کتاب درسی بر لزوم صرفه جویی و مصرف بهینه آب اشاره شده است.
Education as a social process is under the influence of the society، its institutions and the environment that it operates in. Schools as a part of the social structure shape students both attitudes and behavior and reflect the society's values. Students’ socialization is heavily influenced by their family، neighborhoods، and schools including teachers and textbooks. School textbooks are an important source for socialization in the process of learning during the course of schooling for children aged between 6 to 18 years old. This age group is including population of over 15 million boys and girls in Iran. These are a reflection of the culture، knowledge and values considered important by authorities in society. Iran، like other Middle Eastern societies، is facing higher population and water resources shortage in the future. Therefore، the impact of environmental images or knowledge about the resources and predicted risk would worth to be studied. The purpose of this paper is to show the way school textbooks shape Iranian kids attitudes towards the word or concept of water in terms of natural resources or water consumption. This study analyzed the presentation of concept of water in Iranian school textbooks. Some 82 school textbooks were investigated by utilizing content analysis method. Content analyses of the 11 different subjects showed that there were significant differences among science، humanities and social science books in terms of structure and social values. The study examined school textbooks used in grades 1 through 11 published 1984 by the Ministry of Education. The study revealed an interesting finding that about two percent of total content devoted to water related issues under 20 different categories، but less than 0.05 percent related to the way of consumptions or quality of healthy water. The images of water portrayed here، show the richness of natural resources including sea، rivers and the level of rain or snow for different parts of the country or the world. In contrast، data from WRI indicate that in the next two decades sanitation، healthy water and drought would be the major challenge for the people who are living in some part of the world including the Middle East and Central Asian regions. Results implied important directions for educational administrators and policy makers in the preparation and use of right educational content to support the environmental cause.
خلاصه ماشینی:
"پرسشهای تحقیق برای حل مسئله در این مطالعه پرسشهای زیر در این تحلیل محتوا مطرح می باشند: - در کتاب های درسی سه مقطع تحصیلی ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان به چه میزان مطالب مربوط به آب درج شده اند؟ - آیا این مطالب در جهت تبیین اهمیت منابع آبی کشور و لزوم استفاده بهینه از آنها است ؟ - مفهوم آب با چه مضمون هایی مرتبط می شود؟ چه نسبتی از مطالب آب جنبه اطلاع رسانی ، آموزشی و ترویجی دارد؟ - سهم مطالب مربوط به آب در زمینة موضوع صرفه جویی و حفظ و حراست از منابع طبیعی و محیط زیست تا چه حد است ؟ - چه موضوعهایی وجود ندارد و آیا ضروری است مطالب جدیدی به کتاب های درسی در ارتباط با موضوع آب اضافه شود؟ - چه موضوع هایی ، در چه قالبی و در چه مقطع تحصیلی مشاهده می شود؟ - ساختار مطالب ، توزیع کمی و نحوه چینش آنها در سطوح مختلف تحصیلی چگونه است ؟ مروری بر تحقیقات پیشین هر چند مطالعه ای که بطور مستقیم به تحلیل محتوای کتابهای درسی مدارس در زمینه موضوع آب پرداخته باشد وجـود ندارد اما وجود صدها پژوهش در داخل و خارج از کشور در زمینة محتوای متون درسـی مـدارس از اهمیـت موضـوع مـورد ارزیـابی حکایت دارد."