چکیده:
نوشتار حاضر به تشریح اجمالی غالب مسائل مربوط به اجماع با استناد به متون معتبر شیعی میپردازد و از پیشینه تاریخی، تعریف، اقسام، مبانی حجیت، شرایط، دلالت واحکام فقهی اجماع سخن میگوید. در
این میان به نقد برخی آراء پرداخته شده و به مناسبت، دیدگاههای دانشمندان اهل سنت نیز طرح و ارزیابی گردیده است. در نهایت، این مقاله تصویری گویا، جامع و مستند از مباحث پیرامون اجماع ارائه
میدهد.پیش از ورود به بحث اجماع، لازم است به تاریخ اجماع و اختلاف اصولیان و اخباریان درباره حجیت آن و نقشی که در روند استنباط احکام شرعی دارد نگاهی کلی بیفکنیم؛ زیرا این گونه مباحث در ایجاد
برداشت اجمالی از حقیقت اجماع برای ورود به مسائل اصلی آن مؤثرند.
خلاصه ماشینی:
تازه این سخن در صورتی است که در اصل تحقق و انعقاد آن خدشه نکنیم؛ و گرنه تاریخ، بزرگترین گواه است که اکثریت قاطع مسلمانان نه تنها در بیعت با ابوبکر شرکت نکردند، بلکه مدتها بعد، از چنین اتفاقی آگاه شدند؛ بنابراین، چگونه میتوان ادعا کرد که بر خلافت او اجماع حاصل شده است؟!«5» تعریف اجماع اجماع در لغت به معنای اتفاق یا عزم بر کاری،«6» و در اصطلاح اتفاقی است که میتواند حکم شرعی معیّنی را اثبات کند«7»و تمام تعاریفی که برای اجماع ذکر کردهاند، به همین تعریف برمیگردد؛«8»به طور نمونه، شیعه امامیه در تعریف اجماع گفتهاند: اجماع عبارت از اتفاقی است که کاشف از رأی معصوم باشد«9»یا اتفاقی که امام از جمله آنها باشد«10» ی _______________________________ 3.
«43» پس از او شیخ طوسی میآید و در حجّیت اجماع، مبانی جدیدی همچون مبنای لطفی و تشرّفی را میافزاید«44» و این جریان ادامه مییابد تا این که نوبت به متأخران «45»میرسد و اینها هم مبنای حدسی را برای اجماع مطرح میکنند؛ مبنایی که مطابق آن، لازم نیست در کشف از رأی معصوم، تمام فقیهان بر یک رأی اتفاق نظر داشته باشند؛ البته باید اعتراف کرد که بزرگانی همچون جعفی وجود دارند که از دلیلی به نام اجماع اظهار ناآگاهی و از استدلال به آن در آثار فقهی که از آنها به دست ما رسیده اعراض کردهاند؛ اما این موارد به سبب وجود ادله دیگری بوده است که آنها را برای اثبات مطلوب کافی میدیدهاند، نه به سبب عدم حجّیت اجماع در آن موارد.