چکیده:
جان برتن، قرآن پژوه انگلیسی معتقد است: قرآنی که امروزه در دست ماست، توسط حضرت محمد صلی الله علیه و آله گردآوری شده است. مسئله نسخ تلاوت و بقای حکم، مهم ترین علت حذف نقش پیامبر صلی الله علیه و آله در جمع آوری قرآن است. موضوع نسخ تلاوت و بقای حکم، واقعیت خارجی ندارد. به رغم نکات مثبتی که در نظریه برتن وجود دارد، نقدهای اساسی نیز بر برخی از ارکان آن وارد است. اطلاعاتی که برتن در پژوهش های خود ارائه داده، نشان می دهد که روایات جمع آوری قرآن در قرن سوم هجری رو به گسترش و تکامل نهاده است. حال آنکه طبق پژوهش های دقیق، این روایات در منابع دو قرن نخست نیز وارد شده است. با این همه، وی سعی نکرده توضیح دهد که آیا هیچ منبعی، ترسیم وی از تکامل این روایات را از نظر تاریخی تایید می کند. یا خیر. همین امر مهم ترین نقد وارد بر تحقیقات برتن درباره روایات تدوین قرآن است. این نوشتار به روش تحلیلی ـ توصیفی نگارش یافته است.
خلاصه ماشینی:
"از روایت زید ـ اگر صحیح باشد ـ میتوان نتیجه گرفت که جمعآوری قرآن توسط زید، گردآوری قرآن برای نخستین بار محسوب نمیشود؛ زیرا در زمان پیامبر صلیاللهعلیهوآله و با اشراف آن حضرت این کار انجام شده بود.
به فرض آنکه بنا بر نظر نولدکه، دستور پیامبر صلیاللهعلیهوآله مبنی بر نگارش آیات نازلشده در نخستین روزهای ظهور اسلام، یعنی زمانی که تقریبا پیروانی نداشت، امری مورد تردید باشد و از این تردید، احتمال از دست رفتن اولین آیات قرآنی به دست میآید، پیامبر صلیاللهعلیهوآله در آخرین مقابله قرآن با جبرئیل، که در سال رحلتش به وقوع پیوست، از آن آیاتی که در نخستین روزهای ظهور اسلام نازل شده و بنابر نظر نولدکه از دست رفته بود، آگاه میشد و آنها را برای پیروان و کاتبانش که در آن هنگام بسیار بودند، املاء میکرد.
از این مطلب به دست میآید که آیه «رجم» از قرآن نبوده است؛ زیرا پیامبر صلیاللهعلیهوآله کاتبانی داشت و آنها آیات نازلشده را برای آن حضرت مینوشتند، صحابه نیز مصاحفی داشتند که در زمان رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهنوشته بودند و در زمان آن حضرت نیز حافظان قرآن بودند که قرآن را حفظ کرده بودند و هیچ بخشی از آن از بین نرفته بود.
این کلام مؤلف درباره سخن زرکشی صادق است، ولی در مورد اظهارنظر خطابی صادق نیست؛ زیرا خطابی بیان نمود: احتمال دارد علت آنکه پیامبر صلیاللهعلیهوآله قرآن را در مصحفی جمعآوری نکرد، احتمال وقوع نسخ و تأثیر آن بر برخی از احکام فقهی و یا بر تلاوت بعضی از آیات قرآن باشد."