چکیده:
مصحف حضرت علی علیهالسلام از آن نظر که نخستین مصحف جامع، نخستین تفسیر مدون قرآن و نخستین کتاب در مباحث علوم قرآنی است، اهمیت ویژهای دارد. بحث درباره محتوای مصحف مزبور در ذیل مسئله تحریف یا عدم تحریف قرآن، و ترتیب آیات و سور آن در ذیل مباحث توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب آیات و سور مطرح میشود. مسئله اساسی در مقاله حاضر، طرح نظریات گوناگون درباره ترتیب مصحف امیرمؤمنان علیهالسلام و بررسی دلالت ادله مطرحشده از سوی قایلان مغایرت ترتیب این مصحف با ترتیب قرآن در دسترس ماست. هدف اصلی از طرح این مسئله روشن ساختن این مطلب است که اگر ترتیب آن مصحف شریف به درستی و به طور قطع روشن نباشد، هرگز در توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب آیات و سور، نمیتوان بر آن تکیه نمود. مقاله پیشرو روشن خواهد کرد که دلایل مورد استناد از سوی قایلان نزولی بودن ترتیب آن مصحف تام نبوده و دلالت مهمترین مدرک آنان (روایات و گزارشهای تاریخی) خالی از صراحت است. روش به کار گرفتهشده در این مقاله، مسئلهپژوهی و اسنادی ـ تحلیلی است.اعتبار و کاربرد روایات تفسیری همواره مورد بحث قرآنپژوهان بوده است. احادیث تفسیری نزد امام خمینی قدسسره از منابع مهم و پرکاربرد تفسیری است. در اندیشه ایشان، احادیث معصومان علیهمالسلام دارای روحانیت و نورانیتی است که در دیگر کلمات نیست. هرچند ایشان برخلاف عقیدهشان درباره روایات فقهی، برای روایات تفسیری حجیتی قایل نیست، اما این عدم حجیت به معنای اسقاط روایات تفسیری از درجه اعتبار و به کنار انداختن آنها نیست و از اینرو، از آن در روش تفسیری خود بسیار استفاده کردهاند. هدف این نوشتار بررسی میزان و چگونگی استفاده امام راحل از روایات تفسیری است. بررسی کاربرد روایات تفسیری در آثار حضرت امام نشان میدهد، ایشان از روایات تفسیری در کاربردهایی همچون تأویل، جری و تطبیق و بیان مصداق آیات، تفسیر و سبب نزول آیات استفاده کردهاند.
خلاصه ماشینی:
"در مقابل دلایل مطرحشده از سوی قایلان به توقیفی بودن آیات قرآن، گروهی اندک نیز در مقام اثبات اجتهادی بودن برخی آیات، گفتهاند: اولا، اگر به روایاتی استناد کنید که میگویند: پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله خود جای برخی آیات را در بین سور مشخص کرده است، خواهیم گفت: این دست روایات اندک بوده و درباره جایگاه چند آیه بیشتر نیست و نمیتوان از آن قانون کلی استخراج کرد و ادعا نمود که جایگاه تمامی آیات توسط شخص پیامبر صلیاللهعلیهوآله مشخص شده است.
به فرض آنکه «تنزیل» بر ترتیب دلالت داشته باشد، میتوان تصور نمود که معنای عبارت سلمان چنین است: علی علیهالسلام مصحف خویش را براساس ترتیبی که خدا به پیامبرش فرمان داد که بر آن اساس قرآن را تنظیم و تألیف نماید، جمعآوری نمودند.
اما آنچه مورد توجه است این است که اگر ترتیب کنونی آیات و سور موجب اختلال در فهم و مراد آیات قرآن بود ـ بنابر نظر برخی معتقدان به نزولی بودن ترتیب مصحف حضرت علی علیهالسلام هرگز مورد تأیید ائمه اطهار علیهمالسلام قرار نمیگرفت و به تصریح حضرت، موجب نجات از جهنم و ورود به بهشت نمیشد و یا ـ دستکم ـ ائمه هدی علیهمالسلاممواردی را که ترتیب کنونی موجب فهم متناقض مراد آیات شده است به مردم و یا به شیعیان خاصشان تذکر و آموزش میدادند و خبر آن حتما به ما میرسید."