چکیده:
داشتن تصویری روشن از حقیقت آفرینش، هم درکی صحیح از چگونگی ارتباط انسان با آفریدگارش به دست میدهد و هم میتواند زمینه بندگی بهتر در برابر او را فراهم آورد. با عنایت به جامعیت فلسفه ملاصدرا، پرسش این است که وی چه تصویری از حقیقت آفرینش ارائه میدهد؟ آنچه از مطالعه آثار ملاصدرا به دست میآید این است که وی، در پرتو نظریه وحدت شخصی وجود، آفرینش را در قالب نظریه «تجلی» تصویر میکند. برپایه این تصویر، وجود مطلق، که دارای همه کمالات وجودی است، مخلوقات را با فرایند تنزل و تجلی پدید میآورد. آنچه در جریان تجلی و ظهور روی میدهد، ظاهر شدن صفات و کمالات پنهان وجود مطلق است؛ مطلقی که خود در دل تعینات و ظهورات حضور دارد؛ ولی ذات مطلقی که تعینی را پذیرفته، و از مقام اطلاق و بیتعینی تنزل یافته است. به این ترتیب حقیقت آفرینش، در نگاه ملاصدرا، چیزی جز مقید و متعین شدن ذات یگانه و مطلق الهی نیست، و مخلوقات، تعینات همان وجود مطلق به شمار میآیند. البته خدای سبحان عین ذات هیچ مخلوقی نیست و هیچ مخلوقی نیز عین ذات خداوند شمرده نمیشود
خلاصه ماشینی:
"از سویی، به حمل شایع، نمیتوان هیچ شیئی را بر بسیطالحقیقه، یا بسیطالحقیقه را بر هیچ شیئی حمل کرد؛ یعنی به حمل شایع، خدا هیچیک از اشیای دیگر نیست و هیچیک از اشیای دیگر نیز خدا نیستند؛ و هرگز میان خدا و مخلوقات عینیت و هوهویتی نیست؛ ولی از آنجاکه دیدگاه نهایی ملاصدرا، وحدت شخصی وجود است، و در این دیدگاه، برخلاف نظریه تشکیک خاصی، مخلوقات مصداق بالذات وجود نیستند و تنها خدای سبحان مصداق حقیقی وجود است، در نگاه نهایی ملاصدرا، حمل از مدار وجود، که در فلسفه مطرح بود، به ظهور وجود منتقل میشود و حمل اشیا بر واجب (بسیطالحقیقه) یا بر یکدیگر، به اعتبار اتحاد و عینیت آنها در ظهور صورت میگیرد.
ک: از جمله: ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ج 2، ص 300ـ301 و 305؛ ج 1، ص 47؛ همو، الشواهد الربوبیة تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، ص 50ـ51؛ همو، المشاعر، به اهتمام هانری کربن، ص 53ـ54؛ صدرالدین قونوی، اعجازالبیان، مقدمه و تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، ص 38؛ محمدبن حمزه فناری، مصباح الانس، به همراه مفاتیحالغیب قونوی، تصحیح محمد خواجوی، ص 167؛ محمدداود قیصری رومی، شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلالالدین آشتیانی، مقدمه، ص 16؛ سیدحیدر آملی، نقد النقود فی معرفهالوجود، در: کتاب جامعالاسرار و منبع الانوار، ص 659؛ صائنالدین ابنترکه، تمهید القواعد، حواشی آقامحمدرضا قمشهای و آقامیرزا محمود قمی، مقدمه و تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، ص 110."