چکیده:
ژاک لاکان (J. Lacan، 1901-1981)، روان کاو معاصر فرانسوی، در گسترش مفاهیم نظریه زیگموند فروید (S. Freud) سهمی بسزا دارد. او دیدگاه های فروید را در باب ناخودآگاه پذیرفت و آن را گسترش داد و گفت ضمیر ناخودآگاه ساختی زبان مانند دارد. این سخن لاکان، که تحت تاثیر نظریات زبان شناسی فردینان دوسوسور (F. De Saussure) نیز هست، راهی نوین در پژوهش های روان کاوی باز کرد. او روند رشد یک کودک را از بدو تولد تا بزرگ سالی در چهارچوبی از شناخت روان و زبان و با اصطلاحاتی نظیر «ساحت خیالی»، «ساحت نمادین»، «فاز آینه»، «فقدان»، «نام پدر»، و « ابژه دیگری کوچک و بزرگ» تبیین می کند. هدف از نگارش این مقاله نقد و بررسی شعر «تا انتها حضور» از منظر رشد روانی سوژه در نظریه روان کاوی لاکان است. با توجه به قرینه های یافت شده در این شعر نظیر «کلمات»، «گفت»، «واژه»، «صحبت»، و درون مایه اصلی این شعر (پدیدآمدن دگرگونی به سبب حضور زبان) که اساس نظریه لاکان، یعنی زبان، را القا می کند این نتیجه حاصل شده است که این روش برای بررسی این اثر کاربرد دارد. هم چنین با توجه به این باور پساساختارگرایان که «واقعیت یک متن زبان شناختی است»، نقد حاضر نیز موید نقد دیگری بر این اثر از منظر پساساختارگرایی است.
خلاصه ماشینی:
"تفـاوت سـاحت نمادین و حیث واقع در این است که ساحت نمادین از رمزهایی تشکیل شده است که بـا یک دیگر در تضادند و نوعی رابطة حضوری ـ غیابی بین آنان حکم فرماست ؛ درحـالی کـه حیث واقع چنین نیست ؛ زیرا حیث واقع پیوسته جلوه گاه ظهور و حضور اسـت و مقولـة ادبیات پارسی معاصر، سال دوم ، شمارة دوم ، پاییز و زمستان ١٣٩١ غیاب در مورد آن مطرح نیست (پیرکلرو، ١٣٨٥: ١٤٤).
تلاش شاعر برای تصویری یا عینی کردن شعر و خارج کـردن گفتـار و کـلام (زبـان ) از حوزة ذهنی و انتزاعی تلاش سوژه ای جداشده است که با عینی و تصویری کردن شعر سعی می کند بعد زبان را، که منجر به ایجاد فاصله بین سوژه ازیک طرف و مـادر ازسـوی دیگـر شده است ، بردارد و بدین صورت فاصله ها را ازبین ببرد، اما در بند پایانی شعر این نکته القا می شود که حائلی به نام زبان هم چنـان وجـود دارد و تـلاش سـوژه بـرای دسـت یـابی بـه پیوستگی با آغاز (مادر در تعبیرات لاکان ) بی نتیجه مانده است .
نیز می توان گفت روان رنجوری سـوژه در ایـن شـعر بـا بـه کـارگیـری جابه جایی زمان (آینده به جای گذشته ) نشان داده شده است ؛ زیرا روان رنجور خواست خـود را زیر کلمات پنهان می کند و هرگز آن را آشکار نمی کند؛ همان پنهان کاری که ما در این شعر ادبیات پارسی معاصر، سال دوم ، شمارة دوم ، پاییز و زمستان ١٣٩١ به سبب پیچیدگی های خاص آن و جابه جایی زمان می بینیم و ایـن همـان چیـزی اسـت کـه اغلب دریافت این شعر را با مشکل مواجه کرده است ."