چکیده:
گسست جامعه قاجار از اندیشه سنتی و بروز گرایش های نوخواهان در آن دوره، پیامد یک خودآگاهی انتقادی بود که به دنبال وقوع بحران های متعدد اجتماعی ـ سیاسی رخ نمود. رشد روزافزون ترجمه آثار سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی در روزگار قاجار، سبب گسترش آگاهی های اجتماعی شد.در مقاله حاضر، ضمن طیف بندی گفتمان های انتقادی آن دوران و ارائه شواهد، نشان داده شده است که اکثر طراحان این گفتمان، دست اندرکار ترجمه متون بوده اند، و با این ترجمه ها، اذهان مردم را درمورد ناکارآمدی نظم سیاسی موجود روشن ساخته و احساس آنها را در تغییر این موقعیت برانگیخته اند.
Giving up traditional thoughts on the one hand، and the advent of modernist tendencies in Qajar society on the other hand، was the result of a kind of critical self-consciousness which happened after various and numerous social-political crises. Ever-increasing translations of political، social and economical texts in Qajar era resulted in the development of social awareness.
In the present article، in addition to classifying critical discourses in that era and presenting facts، it’s been indicated that most designers of such discourses were involved in translating texts، and with these translations they made it obvious for the people that the existing political system was ineffective، and also encouraged the wish for a change in situation.
In this research، the factors which encouraged writers and translators in Qajar era to translate history books and its effects on attracting and bringing together researchers and the readers in this field has been studied. The results showed that the wars between Iran and Russia initiated the first translations of history texts. Establishment of Dar- al- Fonoun (house of science)، Dar-al-Tarjama (Translation House)، orientology tendency، and archeology discoveries in Iran helped the translation of history texts and focusing on this kind of translation to reach to its highest point so far. Furthermore، translation of history books resulted in changing the method of historiography، taking into consideration the history of ancient Iran، and introducing revolutionary thoughts to Iranians.
خلاصه ماشینی:
وی بـا تکیـه بـر پژوهش نامۀ انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، سال یازدهم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٠ عناصر بنیادین اندیشۀ مدرن ، به ویژه ناسیونالیسم و دموکراسی اجتماعی ، درصدد مدرن سازی جامعۀ ایران بود (اکبری ، ١٣٨٤الف : ٧٨).
اعتمادالسلطنه در فرازهایی از این ترجمه ، به کلـی از مـتن داسـتان پژوهش نامۀ انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، سال یازدهم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٠ کنتس د سگور فاصله می گیرد و سخنانی از زبان الاغ داستان جاری می سازد که حاوی مضـامین انتقادی درخصوص نظام اجتماعی ـ سیاسی آن روزگـار اسـت (طباطبـایی ، ١٣٨٦: ١١٤)؛ بـرای نمونه ، در جایی از این ترجمه می نویسد: پس کسانی که [به ] ما بیچارگان یا به قاطبۀ زیردستان صدمه مـی رسـانند از مـا خرترنـد و مستبدین که نسبت به سایرین به کبر و نخوت و غرور و انانیت رفتار می نماینـد، بـه آنهـا بیشتر صدمۀ روحانی می رسد تا آن کسانی را که طرف ظلم خود تصور می نماینـد، شـاهد این مدعا، فصول ذیل می باشد که سرگذشت من است .
این ترجمه ها، مجرای آگاهی جامعه از تحـولات و پیشـرفت هـای اروپـا و درک علـل پژوهش نامۀ انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، سال یازدهم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩٠ عقب ماندگی ایران بوده است که دستاوردهای مهم این آگـاهی ، بـا گـرایش بـه نوخـواهی ، افزایش مطالبات اجتماعی ـ سیاسی و گسست از اندیشۀ سنتی ، خود را آشکار ساخت .