چکیده:
یکی از مباحث مهم امروز جهان حقوق شهروندی و تربیت شهروندی است. مباحث «شهروندی» به شکل امروزی سابقه تاریخی ندارد، ولی باید اعتراف کرد که طی قرن اخیر مطالب و مباحث آن رشد فزاینده ای داشته است. باید گفت که شاید طرح بحث شهروندی از دیدگاه نهج البلاغه و نظرهای حضرت علی (ع) بهترین شیوه در دست یابی به این حوزه است؛ زیرا نهج البلاغه درحکم برادر قرآن کریم و حضرت علی (ع) از آگاه ترین شخصیت ها به اسلام بعد از پیامبر است. ازطرف دیگر، وی برای مدتی زمام داری حکومت اسلامی را در دست داشته است و بیش از سایر دوره ها زمام داری آن حضرت با تنوع نژادها، زبان ها، رنگ ها، دین ها، و سرزمین ها روبه رو شده است و در این دوره گروه های سیاسی، عقیدتی، و کلامی نیز رشد کرده بودند. در این مقاله با ارائه تعریفی از شهروندی و وضعیت آن، و نیز نظر قرآن در این باره، حقوق شهروندی از دیدگاه نهج البلاغه و حضرت علی (ع) در سه حوزه شناختی، عاطفی، و رفتاری بررسی می شود و در آخر نشان داده می شود که شهروندی در جهان معاصر از معنای حقیقی خود دور شده است و مطابقت نظریات حضرت علی (ع) با قوانین روز جهانی این دورشدن شهروندی از معنای واقعی اش را بیش تر مشخص می سازد.
خلاصه ماشینی:
امروزه حقوق شهروندی در علم سیاست و دانش حقوق و فقه سیاسی جایگاه ویـژه ای دارد، زیرا واقعیت آن است که در عصر حاضر نیز از اهمیت موقعیت شهروندی به هیچ وجه کاسته نشده یا تمـامی اهمیـت گذشـتة آن از بـین نرفتـه اسـت (١١٩ :٢٠٠٢ ,Gustafson)؛ چنان که به رغم تبلیغ آموزة حقوق جهانی بشر، هنگام ادارة امور سیاسـی در کشـورها دیـده می شود کـه شـهروندی هنـوز اهمیـت ویـژه ای دارد و علـت را بایـد در عوامـل مختلـف جست وجو کرد؛ ازجمله می توان به دو علت اصلی اشاره کرد: ١.
پژوهش نامة علوی، سال دوم ، شمارة دوم ، پاییز و زمستان ١٣٩٠ ایشان حقوق متقابل شهروندان و حکومت را، که می توان آن را قانون اساسی حضـرت علی (ع ) قلمداد کرد، به موارد زیر تقسیم می کند: ١.
حضرت علی (ع ) در تأمین خدمات اجتماعی و انسانی ، چنان که وظیفة یک حاکم دادگر است تا برای شهروندان انجام وظیفه کند و به امـور آنـان رسـیدگی کنـد، بـه مالـک اشـتر می فرماید: «تو را بر چهار مسئولیت موظف کردم : تا مالیات های آن سرزمین را جمـع آوری کنی ؛ با دشمنان آن سرزمین بجنگی ؛ به اصلاح اهل آن همت گماری ؛ و به عمران و آبادانی آن مناطق بپردازی » (نهج البلاغه ، ١٣٨٠: نامة ٥٣).
پژوهش نامة علوی، سال دوم ، شمارة دوم ، پاییز و زمستان ١٣٩٠ آن چه در تسامح و تساهل اسلامی مد نظر اسـت ، پـای فشـردن و تعصـب ورزیـدن بـه اعتقادات در عین حسن سلوک با دیگران و برخورد عاطفی و از سر رأفت برای جلب آنان است .