چکیده:
ادبیات تعلیمی و غنایی ما، بویژه در بخش عرفانی، از سرچشمه ی فیاض انوار تجلی حق و سخنان پیام آور راستین که: «و ماینطق عن الهوی» بهره ها گرفته است؛ چنانکه مطالعه ی آن آثار، پس از گذشت قرن ها، تاریکی را از دل ها می زداید و به انوار حق منور می گرداند؛ از این رو، آثار سنایی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ و ... که از این آب حیات برخوردار شده-اند، زندگی جاوید یافته اند. سنایی، پدر شعر عرفانی فارسی، یکی از این بزرگان آسمان ادب ایران می باشد. او در قصیده ای، مهارت و هنرمندی خود را در بکارگیری قرآن کریم و احادیث نشان داده است. موضوعی که نگارنده در این گفتار قصد بررسی و تحلیل دقیق تر آن را دارد. سنایی غزنوی، در این قصیده ی جذاب و دلنشین، از روی تفنن و هنرنمایی و به شیوه ی التزام، تمام بیت ها را با زیور آیات و احادیث زینت بخشیده است؛ بویژه اینکه این زیورهای نورانی را، علاوه بر مصراع نخست بیت ها، در مصراع دوم در جایگاه قافیه به طریق اقتباس، تلمیح، ترجمه، حل، عقد، درج و تضمین به کار برده است. لازم به یادآوری است سنایی از شعر و ادب عرب اطلاع و آگاهی های فراوانی داشته است. چیزی که در لابه لای آثار او به خوبی مشهود است.
خلاصه ماشینی:
(زرقانی، 1378: 17؛ سجادی، 1374: 32) 4- پیشینه ی تحقیق در زمینه ی تأثیر پذیری سنایی غزنوی از قرآن و حدیث و ادب عرب کم و بیش کارهایی در قالب پایان نامه و یا در قالب مقاله هایی پراکنده، صورت گرفته است، از جمله «تأثیر دقایق و لطایف بلاغی قرآن کریم در ادب فارسی» نوشته خانم اکرم میر جلیل که بخشی از آن به بررسی این موضوع در آثار حکیم سنایی، و مابقی آن به بررسی موضوع در آثار حافظ و سعدی اختصاص یافته است.
یکی از این قصاید که شایان توجه است، با این مطلع شروع میشود: ای منزه ذات تو عما یقـول الظالمــون گفت علمت جمله را مالم تکونوا تعلمون (سنایی غزنوی، بی تا: 533) در این قصیدهی جذاب و دلنشین، سنایی از روی تفنن و هنرنمایی و به شیوهی التزام، تمام بیتها را با زیور آیات و احادیث زینت بخشیده است؛ بویژه اینکه این زیورهای نورانی را، علاوه بر مصراع نخست بیتها، در مصراع دوم در جایگاه قافیه به کار برده است و مهارت و تسلط خود را بهخوبی نشان داده است.
در ازلمان گفتهای لاتقنطوا من رحمتی دیگران را گفتهای منهم اذا هم یقنطون (همان: 533) مصراع اول و دوم دارای صنعت «حل» است و اشاره است به آیهی 53 زمر: لاتقنطوا من رحمةالله یغفرالذنوب جمیعا.
ای به علم بیعمل شادان در این دار فنـا گفته همچون عامـل عـالم فانـا عامـلون (همان: 536) مصراع دوم دارای صنعت ترجمه و اقتباس است و اشاره است به آیهی 121 هود: و قل للذین لایؤمنون اعملوا علی مکانتکم انا عاملون.