چکیده:
در یک نگاه کلی اینگونه به نظر میرسد که حماسههای مصنوعی به تقلید از حماسههای طبیعی ساخته و پرداخته میشوند، ولی به خاطر جایگاه تاریخی و داشتن قهرمانان دینی و مذهبی چهرة افسانهای و اسطوره و ملی خود را از دست میدهند. از آنجا که قهرمانان مذهبی دارای تقدساند، بیان هر مسئله و واقعهای که به دور از جنبة تاریخی باشد خود حماسه را تحتالشعاع قرار میدهد و از واقعیت دور میسازد. نیز از صلابت سخن میکاهد و خرق عادت و اسطوره را از حماسه میگیرد. حماسههای دینی هم هر جا واقعا به تاریخ تبدیل میشوند، جوهر شعری و قوت و عظمت خود را از دست میدهند. در تاریخ آنچه اهمیت دارد، راست بودن آن است و در حماسه پیش از هر چیز دیگر اهمیت در شگفتانگیزی است و راستنمایی (زرینکوب، ۱۳۶۳: ۲۰۷). این واقعیتی است که هرگز حماسة مصنوعی را نمیتوان همپایة حماسة طبیعی دانست اما در بین حماسههای مصنوع شاید بتوان به راستی ادعا کرد که راجی حقیقتا فردوسی ثانی است. «گرچه ملابمانعلی نیز به عنوان شاعر به صحت و سقم روایات توجهی نداشته است و به عنوان شاعری که حماسه مذهبی را به رشته نظم کشیده از مآخذ و منقولات شفاهی بهره گرفته و گاه با تخیل شاعرانه آنها را پرورده است و کم و بیش آن را در کارگاه نظم خویش برساخته» (راجی کرمانی؛ ۱۳۸۳، ج ۱، ۲۶) «اما جزالت کلام راجی در جایجای حملة حیدری قابل مشاهده است، لیکن آنجا که پای مفاخره به میان میآید، اوج کلام او دیدنیتر است» (راجی کرمانی؛ ۱۳۸۳، ج۱، ۳۳) و سبک آمیخته از گونة حماسی – غنایی، عرفانی او بر زیبایی سخنش میافزاید.
خلاصه ماشینی:
"راجی در میان اقران به فردوسی ثانی و حکیم کرمانی اشتهار یافت و مورد احترام دیگران بود؛ به طوری که ابراهیمخان در سفری که به تهران نموده بود، او را به پیشگاه فتحعلیشاه آورد و به وی معرفی کرد و گویند: «شاه در جلسة اول به این مصرع که خود گفته بود وی را آزموده و خواست که راجی مصراع دوم آن را بگوید «در جهان چون یوسف اما کس ندید» راجی فی البداهه میگوید: «حسن آن دارد که یوسف آفرید» (دانشور؛ ۱۳۷۵: ۲۶۰) «در کتابهایی ماند حدیقه الشعرا از سید احمد دیوانبیگی شیرازی از ادبای قرن سیزدهم، مجمعالصفا (از بزرگترین تذکرههای فارسی عهد ناصرالدینشاه) از رضاقلیخان هدایت شاعر و نویسندة مشهور قرن سیزدهم، روز روشن مولوی مظفر حسین متخلص به صبا، تذکرة شبستان از محمدعلی حسنی حسینی مدرس و چند آثار دیگر به نام و زندگی راجی اشاره شده است."