چکیده:
درباره ختم ولایت مطلقه و مقیده، میان بزرگان و محققان عارف، اختلاف نظرهایی وجود دارد، به گونه ای که بعضی حضرت علی، برخی حضرت مهدی یا حضرت عیسی یا حتی ابن عربی را خاتم ولایت می دانند. با استدلال دلایل عقلی و نقلی می توان گفت: صاحب ولایت مطلقه، حضرت علی و خاتم آن، حضرت مهدی است و امامان معصوم همگی در ذات و صفات یک نور و یک حقیقت هستند و تفاوت آنان در ظهورها و شئونی است که براساس حکمت بالغه الهی در زمان های مختلف ظهور کرده اند. هر یک از اولیای خدا در عصر خود می تواند در اثر سیر و سلوک و طی مقامات، مظهر یکی از اسمای الهی شود. به بیان دیگر، ولایت مطلقه هم به حضرت علی و هم به حضرت مهدی ختم خواهد شد و ولایت خاصه، ختم ندارد؛ بلکه همیشه استمرار دارد و در هر زمان، شخصی از اولیای الهی که جزو ابدال و اوتاد به شمار می آید صاحب آن ولایت است.
خلاصه ماشینی:
"91 دلیل ایشان،این است که قونوی در فکوک تصریح کرده که حضرت مهدی علیه السلام خلیفة الله و صاحب ولایت مطلقه موروثه از خاتم الانبیاست و متحقق به مقام برزخیت،به حضرت ختم انبیا و ورثۀ احوال و مقامات و علوم آن حضرت اختصاص دارد و عیسی علیه السلام متحقق به برزخیت کبرا و صاحب مقام«او ادنی»نیست و مراد از خلافت مطلقۀ مضاف به عیسی علیه السلام،همان خلافت عامه است که عیسی علیه السلام وارث آن از انبیای قبل از خود به شمار میرود،نه آنکه عیسی علیه السلام، وارث خلافت خاص محمد صلی الله علیه و اله و سلم باشد،و مراد قونوی از ختم ظاهر در امت محمدیه آن است که حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هم خاتم خلافت ظاهری است و خلافت او به نص حضرت نبوی ثابت شده که:«إن لله خلیفة یملأ الارض قسطا و عدلا»92و هم ولی متصرف در باطن و هم متصرف در ظاهر و صاحب تمکین و دعوت نبوی است و دلیل بر آنکه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف جامع بین خلافت ظاهری و باطنی است،آن است که قونوی بر آن استدلال کرده و فرموده: تعبیر از امامتی که بیواسطه و مستقیم باشد مثل قول خداوند دربارۀ حضرت ابراهیم است که فرمود:«همانا تو را امام برای مردم قرار میدهم»93و امامتی که با واسطه باشد مثل خلافت موسی علیه السلام و هارون علیه السلام و یا مثل آنچه دربارۀ ابو بکر گفته شده که او خلیفۀ پیامبر است،94و این برخلاف خلافت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛چون رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم خلافتش را به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اضافه نکرده،بلکه او را خلیفة الله نامید؛خلیفهای که زمین را بعد از اینکه از ظلم و ستم پر شده،پر از عدل و داد میکند و به عمومیت خلافت و حکمش خبر داد و همانا او خلیفة الله بیواسطه است."