چکیده:
سرزمینهایی که مسلمانان در خارج از شبه جزیره عربستان گشودند، در حوزههای گوناگون ازجمله نهادهای تمدنی و مقررات مالی با هم تفاوتهایی داشت. مسلمانان ضمن اجرای احکام کلی اسلام در حوزههای اداری و مالی، به مصلحت حکومت خود دیدند که مقررات بومی و سرزمینی را در جهت پیشبرد اهداف و مقاصد خویش بهخدمت گیرند.حکمرانان مسلمان در ایران به لحاظ سابقه تمدنی با نظام بالنسبه جامعی در امور مالی و اقتصادی مواجه شدند که از پیچیدگیهای خاص برخوردار بود. تغییر نظام مالیاتی ایران لااقل در کوتاهمدت به سود آنان نبود. ازاینرو، نظام مالیاتی ساسانی را بهخصوص در دو بخش، حفظ و از آن تأثیر آشکار پذیرفتند: 1. نظام دیوانی و مستوفیگری حقوق دولتی 2. مالیات بر اراضی بهویژه خراج اعم از میزان، چگونگی و زمان اخذ.در این مقاله، تأثیرپذیری نظام مالی دولت خلفا از نظام مالیاتی و دیوانی ساسانی و نقش ایرانیان در اداره سازمان مالی و اداری مسلمانان مورد بررسی قرار میگیرد و خواهیم دید که لااقل تا اواخر قرن نخست هجری، نهتنها کارگزاران مالی ایرانی عهدهدار اخذ حقوق دولتی و تنظیم دیوانهای مالی بودهاند بلکه این مهم را تا اواخر این قرن به زبان فارسی ثبت و ضبط میکردند و در نهایت به پیشنهاد خود ایرانیان و توسط آنها دیوانها به زبان عربی ترجمه شد.
خلاصه ماشینی:
"اگرچه نظام مالیاتی اسلام در جزیه و خراج با آنچه بهعنوان مالیات ارضی و سرانه از شهروندان ایران و روم اخذ میشد، شباهت دارد اما هرگز نمیتوان نظام مالی اسلامی را با آنهمه دشواری که در لابلای متون فقهی مندرج است و کسانی از فقها و صاحبنظران مسلمان، بهطور اختصاصی بدان پرداخته و تألیفات مستقل و جداگانهای پدید آوردند تا دستورالعملی برای کارگزاران و عاملان مالی مسلمانان باشد، کاملا با نظامهای مالی گذشته یکی دانست.
5 همانطور که گذشت زمینهای مفتوح العنوه در ابتدا غنیمت فاتحان بهشمار میرفت و پس از اخراج خمس میان آنان تقسیم میشد، اما عمر، خلیفه دوم این زمینها را ملک عمومی و متعلق به همه مسلمانان اعلام کرد و مقرر داشت که همچنان در دست کشاورزان و دهقانان سابق باقی بماند و فقط مالیات آن را به دولت بپردازند.
از سوی دیگر، تلاش عمر بن عبدالعزیز در دوره خلافت برای آگاهی هر چه بیشتر از دیدگاه سنت در خصوص اموال زکوی و موارد مصرف آن که در کتاب اموال ابوعبید 3 بدان اشاره و بلکه تصریح شده، نشانگر این امر است که احکام صدقات در دوران پیش از او تا چهاندازه بهدست فراموشی سپرده شده و در اثر دخالت نابجای خلفا و والیان و اعمال سلیقههای شخصی در اخذ مبالغ بیشتری تحت عناوین گوناگون و حتی برخلاف حکم صریح شرع و مواردی چون اخذ جزیه از نومسلمانان، گونهای از نابسامانی و ابهام پیدا کرد تا آنجا که این خلیفه اموی که تلاش میکرد مطابق شرع خلافت کند، برای تبیین احکام صدقات از کسانی چون ابن شهاب زهری کمک بخواهد."