چکیده:
کمتر شیعه ای یافت می شود که از میان آثار محدث، مفسر و رجالی گرانقدر سده چهارم، محمد بن بابویه، پیرامون کتاب «من لا یحضره الفقیه» توصیفات ارزنده ای نشنیده باشد؛ لکن عظمت مقام علمی شیخ صدوق در دیگر آثار ایشان نظیر «علل الشرایع»، نیز نهفته است که تحقیقات وسیعی را طلب می نماید تا زوایای برجسته آن آشکار گردد. این کتاب از نتایج سفرهای شیخ به شهرهای کوفه، نیشابور، فرغانه و مرورود خبر می دهد و نقلهایی از پنج اثر دیگر ابن بابویه دارد. متن کامل «العلل» فضل بن شاذان و بخشهایی از «الفروق بین الاباطیل و الحقوق» رهنی در آن دیده می شود و مواردی از نامه نگاریهای ابن سنان با امام رضا علیه السلام را حکایت می کند. این کتاب با بیان حکمت و فلسفه برخی مسائل اعتقادی، احکام شرعی و اسباب تحقق پاره ای امور از قول امامان معصوم علیهم السلام، توجه کتب حدیثی، تفسیری و فقهی را به خود جلب نموده است و امید می رود با معرفی بیشتر و بهتری از آن، بسیاری محققان در صدد شناخت ابعاد وسیع آن برآیند
خلاصه ماشینی:
"به دلیل مقدمه بسیار مختصر کتاب(در دو سطر)،نمیتوان از مؤلف در مورد زمان دقیقنگارش آن سخنی یافت؛لیکن دو راه دیگر وجود دارد: الف)توجه به شهرهایی که شیخ صدوق(رحمه الله)روایات کتابش را در آنجا شنیده است وتطبیق آن با تاریخ سفر ایشان به آن شهرها.
30 در این کتاب ذیل حدیث(31)،شیخ صدوق با همان عبارت(قد أخرجت)،به وجود احادیثدیگری در مورد علت«بازگرداندن فدک توسط امیر المؤمنین علیه السلام به اهل بیت علیهم السلام»اشاره میکند که در کتاب«علل الشرایع»نیز آمده؛اما در عیون،تنها سخن امام رضاعلیه السلام را از میانشان برگزیده است.
مثلا در روایت اول باب(111)جزء دوم که علت«ایام البیض»،ماجرای پشیمانی حضرتآدم علیه السلام از عصیانش و روزه در این ایام بیان شده،شیخ میگوید:«این خبر صحیحاست؛اما خداوند تبارک و تعالی امر دینش را به نبی اکرم صلی الله علیه و آله تفویض نمودبه استناد آیه{/و ما آتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا/}و حضرت محمد صلی اللهعلیه و آله به جای ایام البیض پنجشنبه اول و آخر ماه و چهارشنبه وسط ماه را قرار داد وآن به مثابه روزه یک سال است.
صاحب الذریعه نیز نقل میکند که شهید اول محمدبن مکی(م 786 ه)در شعبان(757 ه)وقتی عدهای از علما«علل الشرایع»را بر او قرائت کردند،اجازه نقل آن را به ایشان داد وآنها عبارتند از:شیخ احمد بن ابراهیم کروانی96،شیخ حسن سلیمان حلی،شیخ حسین بن علیعاملی،فقیه حسین بن محمد بن هلالی کرکی،شیخ ابو الحسن علی بن بشارة عاملی شقراوی حناطو سید أبو عبد الله محمد بن محمد بن زهرة حلبی."