چکیده:
علویان به دلیل انتساب به پیامبر در جامعه اسلامی همواره مورد احترام بوده اند. گروه هایی از آنان از قرن دوم هجری به دلایل گوناگون راهی سرزمین های مسلمان نشین شدند. مناطق مرکزی و شمالی ایران از جمله این سرزمین ها بود. با ورود امام علی بن موسی الرضا به ایران در اواخر قرن سوم و استقرار ایشان در خراسان، سیر مهاجرت علویان به ایران و به ویژه خراسان شدت گرفت. «ربع نیشابور»، که در دوره اسلامی از بزرگ ترین نواحی خراسان به شمار می رفت و طوس، اسفراین، سرخس، بیهق، نساء و ابیورد را دربر می گرفت، یکی از مناطق هدف مهاجران بود و طی قرن سوم هجری و پس از آن علویانی از تبار امام حسن بن علی، امام علی بن حسین، امام جعفر بن محمد و امام موسی بن جعفر، در این منطقه ساکن شدند. حضور گسترده خاندان های علوی در این ناحیه و توسعه جمعیتی آنان بستر فرهنگی، عقیدتی و اقتصادی مناسبی برای استمرار مهاجرت ها به وجود آورد. این تراکم جمعیتی در ایجاد منصب «نقابت» (سرپرستی و رتق و فتق امور) علویان در نیشابور موثر بود. گرچه تقریبا تمامی امور علویان ساکن در ربع نیشابور توسط منصب نقابت انجام می گرفت، اما خود علویان دارای گرایش های مذهبی و تفاوت های نسبی بودند که در مناسبات میان آنها تاثیرگذار بود. جدای از این مسئله، آنان خواسته یا ناخواسته در زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی، ناچار به مراوده با دیگر ساکنان منطقه بودند. این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی ـ تحلیلی مراودات علویان را در دو حوزه درون گروهی و برون گروهی بررسی و تجزیه و تحلیل کند و تصویر روشنی از وضعیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آنان ارائه دهد
خلاصه ماشینی:
"علویان خراسان و روابط درونگروهی و برونگروهی آنانطی قرون چهارم تا ششم هجری(مطالعۀ موردی ربع نیشابور) دکتر محمد حسن الهی زاده/استادیار دانشگاه بیرجندراضیه سیروسی/دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی چکیده: {IBعلویان به دلیل انتساب به پیامبر صلی الله علیه و اله،در جامعۀ اسلامی همواره مورد احترام بودهاند.
(بیهقی،1410،ج 2،ص 492)این خاندان،که بیشتر در بیهق و نیشابور سکونت داشتند،جمعیت کثیری را داشتند که از جمله میتوان به فرزندان مطهر بن محمد از جملهتاج الدین ابو الحسن و کمال الدین ابراهیم،(بیهقی،1361،ص 60)فرزندان سید زکریاقمی،(عمری،1409،ص 152)شهاب الدین ابو سعید زید بن ابو یعلی حمزه و فرزندانش(بیهقی،1410،ج 2،ص 702)اشاره کرد.
از جمله،میتوان به ازدواج ابو علی محمد زباری،نقیب نیشابور(324 ق)،با دختر ابو الغنائم حمزة بن هبة الله حسنی(بیهقی،1410،ج 2،ص 509)وازدواج سید طاهر بن علی از نسل امام جعفر صادق علیه السلام با دختر محمد بن علی زباره(م 522 ق)اشاره کرد.
(کاظم بیگی،1385،ص 59) برخی از علویان نیز برکنار از مسائل سیاسی،گوشهنشینی اختیار کرده،از دنیاگریزان بودند؛نظیر جمال الدین حمزة بن ابو منصور ظفر بن محمد،معروف به«پلاس پوش»مقیم بیهق،از خاندان زباره که لباسی پشمینه میپوشید و از جوانی شعرمیگفت(ثعالبی نیشابوری،1344،ج 2،ص 421) دومین گروهی که علویان با آنها رابطه داشتند عالمان دینی بودند.
از عالمان شیعی خاندان زباره بود که پس از برکناری پدرش،ابو علی محمد از مقام نقابت در395 ق،از نیشابور به بیهق آمد و با دختر شیخ مشهور ابو فضل محمد طبرسی ازدواج کرد.
(بیهقی،1410،ص 673)حسین بن داود حسنی در نیمۀ اول قرن پنجم هجری با دختر محمدبن شاذان،متکلم و فقیه معروف امامی مذهب،که بنا به گفتۀ شیخ صدوق،صحابۀمعروف امام حسن عسکری علیه السلام بود و در عصر غیبت صغرا(260-329)از وکلایامام در نیشابور به شمار میرفت،(صدوق،1386،ج 2،ص 169)ازدواج کرد."