چکیده:
با توجه به اینکه بسیاری از افکار وهابیان در اندیشه های ابن تیمیه (728ق) ریشه دارد، به نظر می رسد نقد عالمانه و غیرجانب دارانه آراء ابن تیمیه می تواند دریچه ای به سوی تفاهم مذهبی در امت اسلامی و کنار رفتن اوهام سست بنیاد بگشاید. کتاب منهاج السنه النبویه فی الرد علی الشیعه و القدریه، نوشته ابن تیمیه را می توان آینه تمام نمای ردیه ها علیه شیعه شمرد. در این نوشتار، نه گزارش منتخب از مجموع قریب دویست گزارش تاریخی موجود در کتاب مزبور، با استفاده از روش های متعارف نقد تاریخی از منظر درونی و بیرونی نقد و بررسی شده است. محورهای اصلی نقد عبارت است از: ساختار مباحث تاریخی منهاج السنه، ارزیابی اسناد و ارجاعات گزارش های منتخب، ارزیابی راویان مورد استناد در گزارش های منتخب، و ارزیابی شیوه نقد ابن تیمیه در گزارش های منتخب. به استناد یافته های این مقاله، می توان نگاه تاریخی ابن تیمیه را فاقد اعتبار شمرد.
خلاصه ماشینی:
"نتایجبه دست آمده از این بررسی را میتوان به این صورت گزارش کرد: گزارشهای دوم(فرماندهی جنگها)و چهارم(متجاوز بودن امیر مؤمنانعلی علیه السلام)از مطالب مطرح شده توسط ابن تیمیه در هیچ یک از منابع مشهور تاریخیمشاهده نشد.
1برای مثال،در گزارش اول(اجماع بر مقدم بودن)احادیث مورد استناد این سخن،ازمنابع مشهور اهل سنت جمعآوری شده،اما ارتباط احادیث مورد استناد این سخن،ازمنابع مشهور،اهل سنت جمعآوری شده،اما ارتباط احادیث با سخن ابن تیمیه مبنی بربدون شک و شبهه بودن تقدم عثمان بر امیر مؤمنان علیه السلام،همچنین اجماع مهاجر وانصار و حتی خوار و ذلیل کردن آنان در صورت قبول نکردن این موضوع درهیچیک از منابع مشهور قبل از وی دیده نشد.
ارزیابی راویان در گزارشهای منتخب در گزارشهای اول(اجماع بر مقدم بودن)،دوم(فرماندهی جنگها)،سوم(مقایسۀشیعیان)و هفتم(انکار مشروعیت)،که ابن تیمیه بر خلاف دیگر موارد به هنگام بیانمدعای خود،از برخی محدثان و مورخان اهل سنت نام برده و سخن خود را به نقل ازآنها بیان نموده است،میتوان مجالی برای ارزیابی نویسندگان مورد اعتماد ابن تیمیهیافت و از آن طریق روزنهای دیگر به سوی ارزیابی تاریخی منهاج السنه گشود: اول:در این گزارش،ابن تیمیه ادعای اجماع بر مقدم بودن عثمان بر امیر مؤمنانعلی علیه السلام را به نقل از احمد بن حنبل،ایوب سختیانی و دارقطنی آورده است.
«إنهم یقتتلون علی الدنیا،و إنما أخذوها بغیر مشورة»(ذهبی،ب،1413،ج 3،ص 8)از دیگراعتقادات او این بود که«هرکس دشمن سلطان باشد خدا دشمن اوست»!(بلاذری،1417،ج 5،ص 189)این در حالی است که گزارش بیعت همگانی مردم با امیر المؤمنین علیه السلام در بسیاری از منابعتاریخی اهل سنت ثبت شده است."