چکیده:
گویش شناسی یکی از شاخه های عملی زبان شناسی است که هدف آن گردآوری و توصیف علمی گویش ها می باشد. بررسی و توصیف گویش قاین نه تنها در زنده نگه داشتن این گویش و فرهنگ مردم این دیار نقش به سزایی دارد، بلکه می توان در برطرف کردن مشکلاتی که در فهم متون کهن فارسی وجود دارد از آن سود جست؛ زیرا این گویش و به طور کلی گویشهای خراسان ادامه ی فارسی قرون چهارم، پنجم و ششم هجری هستند که زبان مردم قاین نزدیک و شبیه به زبان هراتیان بوده که نشانه ی حفظ هویت ملی است. در برخی روستاهای قاین لهجه هایی وجود دارد که بسیار به زبان پهلوی نزدیک است. در این مقاله سعی شده است که پس از آشنایی مختصری با شهر قاین، برخی از مختصات نحوی و آوایی این گویش بررسی شود که در آن به صرف افعال در سه زمان گذشته، حال و آینده و همچنین تغییرات آوایی برخی واژگان پرداخته شده است. برای زمان گذشته هفده نوع فعل، برای حال سه نوع و برای آینده شش نوع فعل را در این گویش می توان بازشناخت که به تفصیل گونه های لازم و متعدی آن شرح داده شده است و مشاهده خواهد شد که برخی از زمان های افعال در فارسی معیار، متروک شده اند. امید تا گامی هر چند ناچیز برای حفظ هویت و اصالت این گویش برداشته شود.
خلاصه ماشینی:
"ماضی بعید نقلی استمراری (مستمر) قاعده ی ساخت: "م"[me] یا "م"[mo] یا "ورم "[var-mo] ( به تناسب فعل ) + صفت مفعولی از "بودن" ( بده ) + شناسه مگرسته بده یم me-geresta-boda-y-om گریه می کرده بوده ام مگرسته بده یی me-geresta-boda-y-i گریه می کرده بوده ای مگرسته بده ی me-geresta-boda-y-e گریه می کرده بوده است مگرسته بده یم me-geresta-boda-y-em گریه می کرده بوده ایم مگرسته بده یی me-geresta-boda-y-ei گریه می کرده بوده اید مگرسته بده ین me-geresta-boda-y-an گریه می کرده بوده اند ورمخونده بده یم var-mo- xonda-boda-y-om می خوانده بوده ام ورمخونده بده یی var-mo-xonda-boda-y-i می خوانده بوده ای ورمخونده بده ی var-mo-xonda-boda-y-e می خوانده بوده است ورمخونده بده یم var-mo-xonda-boda-y-em می خوانده بوده ایم ورمخونده بده یی var-mo-xonda-boda-y-ei می خوانده بوده اید ورمخونده بده ین var-mo-xonda-boda-y-an می خوانده بوده اند 9.
ماضی التزامی بعید استمراری قاعده ی ساخت: "م"[me] یا "م"[mo] یا "ورم "[var-mo] ( به تناسب فعل ) + صفت مفعولی + صفت مفعولی از"بودن" ( بده ) + بش [besh] ( باش ) + شناسه مگرسته بده بشم me-geresta-boda-besh-om گریه می کرده بوده باشم مگرسته بده بشی me-geresta-boda-besh-i گریه می کرده بوده باشی مگرسته بده بشده me-geresta-boda-beshad-e گریه می کرده بوده باشد مگرسته بده بشم me-geresta-boda-besh-em گریه می کرده بوده باشیم مگرسته بده بشی me-geresta-boda-besh-ei گریه می کرده بوده باشید مگرسته بده بشن me-geresta-boda-besh-an گریه می کرده بوده باشند ورمخونده بده بشم var-mo- xonda-boda-besh-om می خوانده بوده باشم ورمخونده بده بشی var-mo-xonda-boda-besh-i می خوانده بوده باشی ورممخونده بده بشده var-mo-xonda-boda-beshad-e می خوانده بوده باشد ومخونده بده بشم var-mo-xonda-boda-besh-em می خوانده بوده باشیم ورمخونده بده بشی var-mo-xonda-boda-besh-ei می خوانده بوده باشید ورمخونده بده بشن var-mo-xonda-boda-besh-an می خوانده بوده باشند 17."