چکیده:
محمد ابراهیم شوکتالملک دوم پس از تثبیت قدرت،کمتر مایل به نفوذ عوامل حکومت مرکزی در حوزه قدرت خود بود و مأموران مالیهای که زیر نظر مستخدمان بلژیکی خزانهداری، وزارت مالیه و گمرکات بودند را مخل حکومتداری خود میپنداشت. به همین جهت میرزا ابراهیم خان رئیس اداره مالیه بیرجند چند ماه پس از ورود به بیرجند کشته شد و همین امر واکنش مستخدمان بلژیکی در مشهد و تهران را برانگیخت. مسیو للو و مسیو مرنارد بلژیکی و بارون چرکاسف کنسول روسیه در بیرجند که شوکتالملک دوم را دخیل در این ماجرا میدانستند تصمیم به تنبیه عوامل قتل و عزل شوکتالملک دوم گرفتند. در مقابل انگلیسیها به همراه برخی عوامل داخلی نظیر ممتحن السلطنه و سردار اسعد بختیاری به حمایت از شوکتالملک دوم پرداختند. کشمکش لفظی و مکاتبات از بیرجند شروع و به مشهد و تهران کشیده شد و تا آستانه عزل شوکتالملک دوم پیش رفت، اما نه تنها بلژیکیها موفق به این کار نشدند بلکه با این که شوکت الملک در ارتباط با مسائلی از جمله همین مورد به تهران فراخوانده شد پس از بازگشت حکومت سیستان را هم بدست آورد. در این مقاله به رابطه شوکت الملک با مستخدمان بلژیکی و عوامل مؤثر بر آن طی سالهای 1330 تا 1332ق. پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
"او طی نامهای آورد: «بواسطه قتل امین مالیه که در بیرجند رخ داده است برای اینکه این قبیل کارها تکرار نشود باید حکومت آنجا تغییر کرده و کس دیگری غیر از شوکتالملک دوم حاکم باشد ولی برای اینکه کسی از خارج بتواند در این قبیل مناطق خراسان حکومت نماید باید مخارج و قوای کافی داشته باشد و مطابق بودجه برآورده شده برای حکومت قاینات با خرج دفتری ماهی 325 تومان معین شده به علاوه مبلغ 1200 تومان خرج راه و مصارف فوق العاده حکومت جدید در محل خواهد داشت و 50 سوار هم بطور فوق العاده برای مدت سه ماه باید با مشارالیه همراه شود و 2 هزار تومان حقوق آنها خواهد شد که مجموعا در سه برج (ماه) هزینه حکومت جدید 4185 تومان خواهد شد» (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سند شماره 28/240030347) و در این باره با مسیو للو مذاکره شد.
میرزا احمد سپس به تحقیر مسیو للو پیشکار مالیه خراسان پرداخت و او را مستخدم یک وزارتخانه از دولت آن هم مرتبه چندم دانست که حق اصرار در چنین تلگرافات مهمی را ندارد و در پایان یادآور شد مفاسدی که به این نوع خودسریها مرتکب میشود محتاج به عرض و توضیح نیست و به سابقه او در آذربایجان اشاره کرد و آن را قابل تحسین ندانست و هتاکی نسبت به شوکتالملک دوم را نیز جالب توجه و مخصوص دانست که اگر مسامحه شود نتیجه خوش و عاقبت خوبی نخواهد داشت (همان، سند شماره 12/70911)."