چکیده:
در ارتباط با مباحث شهر و شهرنشینی در ایران، هدف کلی برنامه ریزی شهری، تامین رفاه مردم از راه ایجاد محیطی بهتر، سالم تر، آسان تر، موثرتر و دلپذیرتر است. همین دلیل تحلیل تناسب زمین برای توسعهی شهری و شناسایی اراضی مناسب و اولویت دار برای توسعهی فضایی ضرورت دارد، در شهر رشت هرچند مهندسان مشاور طرح های جامع شهر در اولین طرح، جهت شمال و در دو طرح اخیر، جهت جنوب را جهت توسعه تعیین کرده اند، اما بهکار نگرفتن روش های مناسب در این پیشنهادها و نیز، شرایط ویژه ی اراضی اطراف شهر رشت، لزوم استفاده از روش های جدید مکان یابی را ضرورت می بخشد. بنابراین هدف این مقاله، مطالعهی روند توسعهی کالبدی ـ فضایی شهر رشت و عوامل موثر در آن، همچنین تعیین جهتهای مناسب توسعه آتی آن است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان می دهند که عوامل و موانع طبیعی و انسانی، نقش عمده ای را در جهت دهی به توسعهی فضایی شهر داشتهاند، همچنین مشخص شد که تعاونی های مسکن، ادغام روستاهای حاشیهی شهر در محدودهی خدماتی و اسکان غیر رسمی، نقش چشمگیری در توسعهی کالبدی شهر داشته اند. در بخش پایانی با تهیهی لایه های اطلاعاتی مختلف ازجمله، قابلیت اراضی، سطوح ارتفاعی، شیب، پایداری زمین، شبکهی ارتباطی، فرودگاه، گورستان، رودخانه، زیستگاه های طبیعی، شهرک صنعتی، مرداب و نقاط روستایی اطراف شهر و تهیهی لایه ها در نرمافزار ArcGIS و تجزیه و تحلیل آنها در سامانهی اطلاعات جغرافیایی، با استفاده از مدل AHP ، اراضی مناسب برای توسعهی آتی شهر مشخص شد. یافتههای پژوهش بیانگر مکانیابی توسعهی آتی شهر بهسمت جنوب شهر رشت است.
خلاصه ماشینی:
"metsyS noitamrofnI lacihpargoeG اول،جهت شمال و دو طرح جامع اخیر،جهت جنوب را برای توسعهی شهر رشت پیشنهاد کردهاند،اما از یک سو وجود اختلاف در پیشنهاد جهتهای توسعه در طرحهای جامع و ازسویدیگر،عدم استفاده مهندسان مشاور از ابزارها و روشهای جدید مکانیابی،باعث شد که این پژوهش با استفاده از قدرت تحلیلی نرمافزار SIG و استفاده از روش تحلیل سلسلهمراتبی )PHA( 1در تحلیل لایههای اطلاعاتی به مکانیابی جهات بهینهی توسعهی شهر اقدام کند.
در زمان آغاز طرح جامع سوم،محدودهی شهر،به دلیل افزایش 400 هکتار از اراضی سفیدرود(به منظور اجرای تبصرهی 6 قانون بودجه و ادغام روستاهای متصل به شهر به داخل)،بافت شهری به 10240 هکتار افزایش یافته است(جدول شمارهی 5)،هرچند مهندسان مشاور طرحهای جامع شهر،در اولین طرح جهت شمال و در دو طرح اخیر،جهت جنوب را جهت توسعه تعیین کردهاند،اما عدم استفاده از روشهای مناسب در این پیشنهادها و نیز،شرایط ویژهی اراضی اطراف شهر رشت،لزوم استفاده از روشهای جدید مکانیابی با استفاده از نرمافزار تحلیلی سامانهی اطلاعات جغرافیایی را ضرورت میبخشد.
بر این اساس و با استفاده از سامانهی اطلاعات جغرافیایی،لایههای اطلاعاتی جمعآوریشده با یکدیگر ترکیب شوند و با توجه به امتیاز و ارزشگذاری لایههای اطلاعاتی،نقشهی ارزشگذاری نهایی اراضی شهری برای توسعهی آتی شهر رشت با استفاده از مدل PHA به دست آمد که نتایج آن در نقشهی زیر نشان داده شده است.
در بخش پایانی نیز با تهیهی لایههای اطلاعاتی مختلف از جمله،قابلیت اراضی،توپوگرافی(سطوح ارتفاعی)،شیب،شبکهی ارتباطی، گورستان،رودخانه،فرودگاه،زیستگاه طبیعی،شهرک صنعتی،مرداب و نقاط روستایی اطراف شهر و ورود این لایهها به محیط SIG و تجزیه و تحلیل آنها در پایگاه اطلاعاتی سیستم اطلاعات جغرافیایی،با استفاده از مدل PHA ،اراضی مناسب برای توسعهی آتی شهر مشخص شد که این اراضی بهطور عمده در جنوب شهر قرار گرفتهاند و جهتهای دیگر با داشتن محدودیتهای طبیعی و مصنوعی،کارایی لازم را برای توسعهی آتی ندارند."