چکیده:
نقش دین و دینداری در زندگی انسان، یکی از محورهای مهم مطالعات در حوزه روانشناسی دین است. نقش حج، که نمونه و نماد کوچکی از اسلام است، بر ابعاد روانشناختی (شناختی، عاطفی و رفتاری) انسان میتواند یکی از محورهای شایسته تحقیق باشد. بیان فواید و آثار عمل به آموزههای دین، از جمله مناسک حج، دفاع از دین و دینداری را جذابیت و مقبولیت بیشتری میبخشد. مقاله حاضر، که به هدف بررسی نقش یکی از آموزههای دین (حج) در اصلاح رفتار و کاهش نابهنجاریها تدوین گردیده، با بهرهگیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و با مراجعه به منابع معتبر اسلامی و دانش روانشناسی، به تجزیه و تحلیل مناسک حج و تاثیرات آن بر بعد رفتاری حجگزار پرداخته است. مناسک حج زمینه مناسبی را برای گسترش رفتارهای مهرورزانه و محبت کردن به دیگران توسط حجگزار فراهم میکند. همدلی و همدردی در این سفر معنوی ـ عبادی، بیش از گذشته نمود پیدا میکند. به گونهای که حجگزار بسیاری از رفتارهای نابهنجار و غیراخلاقی را کنار میگذارد و به کنترل درونی دست یافته و با الگو گرفتن از نمادهای حج درصدد تقویت خویشتنداری است.
خلاصه ماشینی:
"پس با توجه به ثمرات مهم دینداری، نباید این حوزه مورد غفلت قرار گیرد، بلکه میتوان گفت: این تلاش، پاسخی اساسی و ضروری برای انسان سرگشته امروزی است که میپرسد: دین چه ارمغانی برای بشر آورده است؟ زندگی انسان دیندار و غیردیندار چه تفاوتهای اساسی دارد؟ بله، نمیتوان در تعریف حقیقت و ملاک حقیقت دین، به رویکرد کارکردگرایی روی آورد و صرف فواید و آثار آموزههای دینی و کارآمدی آن از دیدگاه معرفتشناسانه دلیل درستی آن گزاره یا آموزه دینی نیست.
25 یونگ نظر بسیار مساعد به دین دارد و دینداری را موجب شفای دردها و اختلالهای روحی ـ روانی انسان میداند و معتقد است خلأ آن نیز سبب بیماری میگردد، تا جایی که صریحا اذعان میکند: در میان همه بیمارانی که در نیمه دوم حیاتشان (یعنی بعد از حدود سی یا سی و پنج سالگی) با آنها مواجه بودهام، یکی هم نبوده که مشکلش در آخرین وهله چیزی جز شکل یافتن یک نگرش دینی نسبت به حیات باشد.
اگر در این سفر آموزش میبیند که در حال احرام باید از خودبینی و خودآرایی (نگاه نکردن در آینه، عطر نزدن و استفاده نکردن از انگشتری زینتی) و نیز از خودآزاری و دیگرآزاری پرهیز کند، و اگر باید از اندیشه تخریب و تهاجم و پرخاشگری باید اجتناب نماید و زبان و چشم و دیگر اعضایش از ارتکاب گناه و تحقیر و توهین دیگران باز داشته شود و همینطور دیگر شرایط صحت عمل حج را رعایت کند، پس از مناسک حج نیز خواهد توانست آن آموزشها را تمرین و تکرار کند و هرگاه انحرافی از حدود معین دینی و اخلاقی فراروی او قرار گرفت، برای حفظ آن ارزش به دستآمده، به کنترل خود و رفتارهایش بپردازد."