چکیده:
وراثت قرآن و سنت تبیینی و تعلیمی پیامبر صلی الله علیه و آله در قرآن شناسی، ساز وکاری عقلی و منطقی است که قرآن در آیات ۳۱-۳۳ سوره فاطر آن را به عنوان لازمه ضرورت خاتمیت کتاب و نبوت تمهید کرده است. مطابق مدلول ظاهری این آیات، خدواند علم کامل، دقیق و صحیح شناخت قرآن را به گروه خاصی از بندگان خویش اعطا کرده و آنان را وارثان برگزیده قرآن معرفی نموده است تا پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله هر کس بخواهد طریق حق و حقیقت را بپوید، از دانش قرآنی و آگاهی آنان از سنت نبوی بهره گیرد و گام در مسیر نور نهد. در باب «وارثان برگزیده قرآن» دو دیدگاه متقابل در میان مذاهب اسلامی وجود دارد. عموم مفسران اهل سنت با استناد به استنباط های شخصی و ظهور عموم الفاظ آیات سوره فاطر، مقصود از وارثان را عموم امت اسلامی، صحابه، تابعان و انبیای سلف و امم پیشین گفته اند. این دیدگاه اجتهادی و فاقد مستند روایی بوده و از تکثر اجمالی در مفهوم وارثان برخوردار است. در مقابل اهل بیت علیهم السلام ضمن نقد و ابطال دیدگاه مخالف به اثبات انحصار و اختصاص وارثان برگزیده قرآن در شان عترت نبوی پرداخته اند. دیدگاه اهل بیت علیهم السلام بر این نکته تاکید دارد که آگاهی از سنت تبیینی و تعلیمی پیامبر صلی الله علیه و آله در قرآن شناسی - که دستیابی به آن پیش شرط ضرروی برای فهم می باشد.
خلاصه ماشینی:
از این رو، الف و لام در الکتاب در آیه «ثم أورثنا الکتاب» ال عهد است؛ یعنی همین کتاب وحی شده بر حضرت محمد( را به ارث دادیم، نه این که مقصود الف و لام جنس باشد که در این صورت کتاب به معنای کتابهای آسمانی پیشین خواهد شد و 5 از مفسران کهن نیز مقاتل بن سلیمان (م150ق) مقصود از «الکتاب» در این آیات را به قرآن تفسیر کرده 6 و شماری دیگر از مفسران اهل سنت نیز همانند بغوی، 7 سمعانی، 8 نسفی 9 و ...
به سخن دیگر، روایات به خوبی نشان میدهند که در تفسیر آیۀ وراثت دو جریان کاملا مقابل هم شکل گرفته است: یکی در مدینه با محوریت اهل بیت و دیگری در سایر مراکز حدیثی که نقطه مقابل اهل بیت بودند و سعی زیادی در ترویج و تبلیغ انگاره عمومیت وارثان برگزیده قرآن داشتند؛ به گونهای در سال200 هجری این انگاره از اعتبار خاصی نزد دانشیان اهل سنت برخوردار است و امام رضا( در مناظرهای سخت به ابطال آن پرداخت.
2 شیخ صدوق نیز در آثار متعدد روایی خود همچون کمال الدین وتمام النعمة 3 ، عیون أخبار الرضا( 4 ، معانی الأخبار 5 ، احادیث مرتبط با این آیه را گزراش کرده و در اثر کلامی خود الاعتقادات _ که به مشرب نقلی در بیان اعتقادات امامیه نگاشته است _ وراثت کتاب از سوی امامان را از اعتقادات شیعه دانسته و مفاد آن را به روایات ذیل آیۀ وراثت کتاب استناد داده است.