چکیده:
در متون اسلامی، بویژه متون عرفانی و فلسفی حدیثی قدسی با این عبارت یا شبیه آن به چشم می خورد: «کنت کنزا مخفیا فخلقت الخلق لکی اعرف» که به صورت گسترده و به مناسبت های گوناگون از جمله فلسفه آفرینش مورد استناد قرار می گیرد.این حدیث می تواند با چند رویکرد مورد بررسی قرار گیرد: با رویکرد شبهات محتوایی حدیث که مباحث فلسفی و کلامی و عرفانی را تشکیل می دهد و توضیحات و شروح متعدد حدیث مزبور ناظر به این جنبه است، با رویکرد تاثیر آن بر عرفان نظری و همچنین سیر تاریخی آن، و بالاخره با رویکرد علم الحدیث که با این رویکرد به جز اظهار نظرهای متناقض و پراکنده در لابه لای کتاب های اسلامی تحقیق مستقلی صورت نگرفته است.رویکرد اخیر، بر خلاف رویکردهای گذشته - که بیشتر با تایید و پذیرش حدیث همراه است - با دیدگاه نقادانه دانش حدیثی به سراغ آن رفته است و با استناد به قراینی همچون الفاظ حدیث، موضوع حدیث، سند حدیث و دیدگاه محدثین و نقد محتوایی اجمالی، ساختگی بودن آن را به عنوان حدیث نتیجه گیری نموده؛ گر چه از جنبه محتوایی با تاویلاتی می تواند قابل قبول باشد.
خلاصه ماشینی:
این منابع به اضافه دیگر منابع متقدمین، همچون مسند احمد بن حنبل، الموطأ ابن مالک، معجم طبرانی (کبیر و صغیر)، نهج البلاغه، الامالیهای سید مرتضی و شیخ مفید و طوسی و دهها منبع حدیثی دیگر مورد جستجو و تحقیق قرار گرفت، اما حدیث کنز مخفی یا مضمونی قریب به متن آن به هیچ عنوان در این جوامع به دست نیامد.
12 با توجه به این اظهارات معلوم میشود حدیث ساخته عرفایی همچون ابن عربی است که از راه مکاشفه بدان راه یافتهاند و گزارهای که از راه مکاشفه به دست آمده باشد، نمیتواند مشمول عنوان حدیث قرار گیرد؛ زیرا طریق کشف و شهود تنها برای خود عارف حجت است، اما برای همان، ج1، ص634.
نمونههایی از آثار عارفان و فیلسوفانی که این حدیث را آوردهاند _ افزون بر مواردی که قبلا ذکر شد _ بدین قرارند: طبقات الصوفیة 4 از خواجه عبدالله انصاری(م481ق)، مثنوی معنوی 5 و فیه ما فیه 6 از مولوی(م628ق)، رسالة النصوص 7 ازصدر الدین قونوی(م673ق)، مشارق الدراری 8 ازسعید فرغانی (م691ق)، تاریخ گزیده 9 از احمد مستوفی (م730ق)، مصباح الانس 10 از ابن فناری (م834ق)، تمهید القواعد 11 از صائن الدین (م853ق)، عوالی اللئالی 12 از ابن ابی جمهور الاحسائی(محدود 880ق)، الدرة الفاخرة 13 از عبد الرحمن جامی (م898ق)، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم 14 از سید حیدر آملی(ق8)، کسر الاصنام الجاهلیة 15 از صدرالمتألهین (م1050ق)، اصول المعارف 16 از فیض کاشانی (م1091ق)، اسرار الحکم 17 از محقق سبزواری (م1288ق)، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة 18 از گنابادی(م1327ق)، و دهها کتاب دیگر که بیشتر از عرفا، متصوفه و فلاسفه بودهاند.