چکیده:
صدرالمتألهین در آثار خود، تبیینهایی از آیة 51 سورة شوری ارائه کرده است. در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی برآنیم که این دیدگاهها را بیان و سازگاری یا ناسازگاری آنها را بررسی کنیم. با لحاظ جایگاه والای ملاصدرا و از آنجا که دیدگاه وی دربارة آیة مزبور بررسی نشده است، این پژوهش ضرورت مییابد.ملاصدرا در بحثهای مراتب کلام الهی و نیز راههای دستیابی بشر به حقایق و گونههای تعلیم الهی، به آیة پیشگفته استناد کرده و درصدد تطبیق آیه بر آنها برآمده است. وی واژة «وحیا» را در بحثهای مذکور به ترتیب بر: امر ابداعی، وحی تشریعی و تعلیم بیواسطة الهی، عبارت «من وراء حجاب» را بر امر تکوینی، الهام به اولیا و تعلیم ملکی، و عبارت «یرسل رسولا» را بر امر تشریعی، استدلال و تعلم، و تعلیم بشری تطبیق میکند. اصرار صدرا بر داخل ساختن تعلیم بشری در حوزة تکلیم الهی، دیدگاه دوم و سوم وی را با مشکل مواجه کرده است.
خلاصه ماشینی:
"اینکه صدرا مقسم آیه را در دیدگاه نخست مطلق کلام الهی قلمداد میکند و حال آنکه در ظاهر، مقسم آیۀ شریفه تکلیم پروردگار با بشر است، از آنجاست که اهل معرفت معتقدند انسان کامل و بلکه اکمل و اشرف کائنات، وجود منبسط صادر نخستین، حقیقت محمدیه( میباشد و آن وجود نازنین بنا بر قاعدۀ «الواحد» یگانه موجودی است که مستقیما از جانب باریتعالی صادر یا به تعبیر عرفانی ظاهر شده است و لذا تنها موجودی است که مستقیما کلمۀ «کن» وجودی را استماع کرده است.
در دیدگاههای سهگانة صدرا دربارة آیة شریفه، یک ناسازگاری نیز دیده میشود که باید حل شود و آن اینکه: در دیدگاه دوم، «وحیا» به معنای وحی تشریعی به همۀ انبیاست؛ ولی در دیدگاه سوم، «وحیا» به معنای وحی بیواسطۀ الهی و تجلی پروردگار در قلب نبی و به معنای «تعلیم الهی» است که مخصوص نبی مکرم اسلام یا دستکم مخصوص رسولان و اولیای بزرگ است و وحی مربوط به دیگر انبیا و رسل، در ذیل «أو من وراء حجاب» قرار میگیرد.
علاوه بر این ناسازگاری، نکتهای دیگر نیز میتواند اشکال هر سه دیدگاه جناب صدرالمتألهین شمرده شود و آن اینکه مطابق هر سه دیدگاه، ملاصدرا در زمرۀ گروهی قرار میگیرد که «أو یرسل رسولا» را به معنای ارسال پیامبران به سوی بشر قلمداد میکند ولی همانگونه که پیشتر گفتیم ظاهر آیه با چنین معنایی ناسازگار است؛ چراکه آیه میفرماید: «او یرسل رسولا فیوحی بأذنه ما یشاء» و میدانیم که پیامبران سخنی را به مردم وحی نمیکنند، بلکه وحی الهی را به آنها منتقل میکنند."