چکیده:
ترجمه ها و ترجمه ـ تفسیرهای کهن قرآن سرمایه های کمترشناخته شده ای از گنج خانه بزرگ زبان فارسی است که مشتمل بر واژگان گوناگونی از حوزه ها و دوره های مختلف این زبان است و می تواند گنجینه ای پرمایه برای توانمند سازی و گسترش زبان فارسی باشد. ترجمه تفسیر طبری یکی از کهن ترین و غنی ترین این ترجمه ـ تفسیر هاست که برمبنای کتاب تفسیر طبری فراهم آمده است و هم از نظر تاریخ زبان فارسی و هم از لحاظ تاریخ متون دینی اهمیتی ویژه دارد. اما چاپی که از تصحیح این کتاب موجود است با توجه به قواعد فن تصحیح و شرایط گونه شناسی زبان فارسی اشکالاتی دارد که در این مقاله سعی شده است به مواردی از آن ها اشاره شود و ضرورت تصحیح مجدد این کتاب ارجمند بر اساس نسخه ای دیگر مورد بررسی قرار گیرد.
The ancient translations and interpretations of the Holy Qur'an are among the less recognized capitals of the great treasures of the Persian language، consisting of the various words of the different domains and periods of this language and can be a rich treasure house in order to develop the Persian language. Terjemah Tafsir Tabari is one of the oldest and richest translations and interpretations which has been provided on the basis of the book of Tafsir Tabari and is of particular importance both from the point of view of the Persian language history and in terms of the history of religious texts. However، the edition which is available has some problems considering the regulations of the correction technique and conditions of the Persian language dialectology. In this article، attempts are made to refer to some typical cases and the necessity for re-correction of this valuable book based on another copy is highlighted.
خلاصه ماشینی:
"مانند نمونههای زیر(گفتنی است که همۀ نمونهها در این مقاله از نیمۀ نخست قرآن یعنی از آغاز تا پایان سورۀ کهف بخش ترجمۀ آیات برگزیده شده است): {/الضالین/}(فاتحه7/):گم بودگان-گمشدگان(گلستان،حراجچی) {/تعقلون/}(بقره73/):اندر یابید-بدانید(گلستان،پاریس،حراجچی) {/لن تمسنا/}(بقره79/):نه بساوذ--نرسد(گلستان،حراجچی)،نرسیذ(پاریس) {/عزیز/}(بقره209/):کینهگزار-بیهمتا(گلستان،پاریس،حراجچی) {/لا تزغ/}(آل عمران8/):مگرایان-مهگردان(گلستان)،مگردان(پاریس، حراجچی) {/مکروا/}(آل عمران54/):سازش بد ساختند-مکر کردند(گلستان،پاریس)، بسگالیذند(حراجچی) {/نزعنا/}(اعراف43/):بیرون آهختیم-بیرون آوردیم(گلستان،حراجچی)بیرون کشیدیم(مرعشی) {/أخدان/}(نساء25/):دوستگانان-دوستان(گلستان،پاریس،حراجچی) {/موثقا/}(یوسف80/):استواری-پیمانی(گلستان) {/استکبروا/}(اعراف36/):بزرگمنشی کردند-بزرگی کردند(حراجچی)،بزرگی جستند(مرعشی)،تکبر کردند(نافذ) {/القانتین/}(آل عمران17/):نبیخوانان-فرمانبرداران(گلستان،پاریس،حراجچی) {/حکیم/}(توبه106/):استوارکار-درستکار(گلستان) {/فتیان/}(یوسف62/):جوانمردان-جوانان چاکران(گلستان)،غلامان(حراجچی) {/همت/}(آل عمران122/):آهنگ کردند-اندیشه کرد(گلستان،پاریس، حراجچی) {/وکیلا/}(نساء132/):کارران کارساز-نگاهبان(گلستان،حراجچی) {/أغرینا/}(مائده14/):برآغالیدیم-اندر او کندند(گلستان)،افکندیم(حراجچی) {/أذلة/}(مائده54/):نرمسازان مهربانان-خواران(گلستان)،نرم باشند(حراجچی)، فروتن و متواضع(مرعشی) مزیت دیگر نسخۀ ایاصوفیه این است که در نسخههای دیگر واژگان عربی بیشتری در برابر واژگان قرآنی دیده میشود؛یعنی نسخههای قدیمتر به سوی عربی شدن و در نهایت ضبط واژۀ قرآنی در ترجمه میگرایند؛اما در نسخۀ ایاصوفیه بسامد واژگان فارسی بسیار است؛مثلا: {/الکتاب/}(بقره2/):نامه-کتاب(گلستان)،قرآن(حراجچی) {/حکیم/}(توبه106/):استوار کار-با حکمت(حراجچی)،حکمران(نافذ) {/اختلفوا/}(بقره213/):ناهموار گشتند-اختلاف کردند(گلستان،حراجچی)، مختلف شدند(پاریس) {/بتوکلون/}(انفال2/):باز گذارند کارهای خویش را-تکیه دلکنند(گلستان)، توکل کنند(حراجچی)،توکل همی کنند(نافذ) {/یتوکل/}(آل عمران122/)سپارند کار خویش-توکل کنند(گلستان،پاریس، حراجچی) {/القهار/}(یوسف39/):فرو شکننده کامها-قهر کننده(حراجچی) {/ایمان/}(انعام158/):گروش-ایمان(گلستان،حراجچی،مرعشی) {/اتبعت/}(رعد37/):به دم روی-متابعت کنی(گلستان،حراجچی) {/قدرنا/}(حجر60/):اندازه کردیم-تقدیر کردیم(قونیه) {/تشکرون/}(آل عمران123/):سپاس دارد-شکر کنید(گلستان،پاریس، حراجچی) {/بضاعت/}(یوسف62/):آخریان-بضاعتها(گلستان) {/غافلین/}(اعراف136/):دلبردگان-غافلان(گلستان،حراجچی،مرعشی،نافذ) {/اسلحه/}(نساء102/):زینافزار خویش-سلاحها ایشان(گلستان،حراجچی، مرعشی) نکتۀ دیگر آنکه از ترجمۀ تفسیر طبری که آن را در هفت سبع و گاه در چهارده نیم سبع کتابت میکردند،به جای نسخههای کامل،بیشتر اجزای پراکنده موجود است و گویا رسم بر این بوده است که ترجمهها و تفسیرهای قرآن را در مجلدات متعدد و مجزا استنساخ میکردند."