چکیده:
سهگانة «اخراجیها» از مهمترین فراوردههای فرهنگ مردمپسند در حوزة دفاع مقدس است. اخراجیها را میتوان پرفروشترین داستان دفاع مقدس دانست. هرچند مضمون اصلی هر کدام از قسمتهای سهگانة اخراجیها متفاوت است، شخصیتهای اصلی این سهگانه ثابتاند. این پژوهش با مبنا قرار دادن روایتشناسی ساختارگرا و با استفاده از الگوی مشارکتکنندگان «گریماس»، به دنبال یافتن فراز و فرودهای نقش رزمنده در روایت سهگانة اخراجیهاست. در هر فیلم در سه پیرفت، جایگاه سه نوع رزمنده مشخص شده و به تغییرات موقعیت رزمندگان مخلص، رزمندگان فرصتطلب و رزمندگان اخراجی در جایگاههای فاعل، یاریدهنده و بازدارنده توجه شده است. بررسی مجموع فراز و فرودهای سه نوع شخصیت رزمنده در سهگانة اخراجیها، نشان میدهد که بر خلاف عنوان فیلم اخراجیها، این رزمندگان مخلص هستند که در جایگاه محوری روایت قرار دارند و نه رزمندگان اخراجی. رزمندگان مخلص در پیرفت نهایی هر کدام از قسمتهای سهگانه روایت فیلم، در جایگاه فاعل قرار میگیرند و داستان حول نقش آنها به پایان میرسد.
خلاصه ماشینی:
"مشارکتکنندگان در روایت فیلم اخراجیهای 3 پیرفت فاعل هدف بازدارنده یاریدهنده فرستنده دریافتکننده 3 پیرفت فارغ شدن از هیاهوی انتخابات رزمندگان مخلص بر هم زدن قاعده بازی انتخاباتی و بازگشت به اصول ـ رزمندگان فرصتطلب ـ سایر رقبای انتخاباتی جانبازان ـ عقاید مذهبی ـ اعتراض به رقابتهای مسموم انتخاباتی ایران چنانکه از جدول 3 پیداست، رزمندگان اخراجی تنها در پیرفت اول و در نقشهای یاریدهنده و بازدارنده حضور دارند؛ بنابراین به نظر میرسد که برخلاف اخراجیهای 1 و 2، کشمکش اصلی داستان ارتباط چندانی با رزمندگان اخراجی ندارد و روایت پیرامون تعارض میان رزمندگان مخلص و فرصتطلب سامان یافته است.
از مقایسۀ نمودار 3 با دو نمودار 1 و 2، نتیجۀ درخور توجه دیگری حاصل میشود و آن اینکه برخلاف دو قسمت اول سهگانۀ اخراجیها، نمودار الگوی کنشهای قسمت سوم (اخراجیهای 3) نشان میدهد که در این روایت هیچ وحدت و همدلی میان شخصیتها وجود ندارد و هیچ هدف مشترکی آنها را به همکاری با یکدیگر ترغیب نمیکند؛ به این ترتیب، ساختار روایی داستان بر از هم گسیختگی و تشتت آرایی تأکید میکند که خود روایتی از آن را به نمایش میگذارد.
در پیرفتهای اول و دوم اخراجیهای 1، هر سه گروه رزمنده در سه جایگاه متفاوت قرار دارند، اما در پیرفت سوم، دو نوع رزمندة اخراجی و مخلص در کنار هم و در جایگاه فاعل قرار میگیرند و رزمندگان فرصتطلب نیز در جایگاه یاریدهندة آنها ایفای نقش میکنند و به عبارتی، روایت کلی فیلم از دوری و جدایی گروههای مختلف رزمندگان آغاز میشود و در نهایت با وحدت و همدلی آنها به پایان میرسد."